JOHANNIS ELBERTI BODE
URANONOGRAPHIA
Sive
ASTRORUM DESCRIPTIO
viginti tabulis aeneis incisa
ex recentissimis et absolutisssimus Astronomorum observationibus

JAN ELBERT BODE
URANOGRAFIA
lub
 GWIAZD OPISANIE
na dwudziestu miedzianych tablicach wyryte
na podstawie najświeższych i najdokładniejszych obserwacji astronomów

PRAEFATIO

PRZEDMOWA

Orignis Asterismorum historiam etsi vetustas oblitteravit, nondum tamen duo milia annorum sunt, ex quo stellarum fixarum observatio enumeratioque tradi coepit.

Chociaż początki historii gwiazodzbiorów giną w pomroce zapomnienia, to jednak nie minęły jeszcze nawet dwa tysiące lat, od kiedy zaczęto rozpowszechniać spisy i obserwacje gwiazd stałych.

Ac primus Hipparchus Graecus Alexandriae in Aegypto annis fere 130 a. C. positus stellarum 1022. mxime insignium in Asterismos XLVIII, iam veteribus Aegyptiis, Graecisque et Romanis cognitos distributarum observavit, annisque 250. post Claudius Ptolemaeus Aegyptius antiquisimum hunc stellarum indicem in Almagesto suo posteritati tradidit.

I pierwszy Grek Hipparch w Aleksandrii w Egipcie zaobserwował prawie130 lat przed Chrystusem pozycje 1022 najbardziej widocznych gwiazd porozdzielanych na 48 gwiazdozbiorów znanych już starożytnym Agipcjanom, Grekom i Rzymianom. I dwieście pięćdziesiąt lat później Egipcjanin Klaudiusz Ptolemeusz ten wykaz gwiazd w swoim Alamgeście przekazał potomności.

Deinde post annorum 1300 intervallum ex Astronomis Arabicis dux Ulug-Beigh Samrcandi praecipuarum stellarum observationem repetit, & et sub finem seculi sexti et decimi Astronomus Danicus, Tycho de Brahe, antiquos illos stellarum indices propriis melioroumque instrumentorum ope institutis accuratius observationibus correxit et auxit.

Następnie po 1300 latach przerwy z astronomów arabskich władca Uług Beg z Samarkandy powtórzył obserwację poszczególnych gwiazd, a pod koniec wieku szenasnastego duński astronom, Tycho de Brahe, owe starożytne wykazy gwiazd właściwymi i wyposażoymi dokładniej w pomoc lepszych narzędzi poprawił i powiększył.

Sed quum recentiori aetate doctrina de Planetarum, Cometarum, Lunae cursibus magisque ad veram certamque rationem esset revocata, plures Astronomi, neglectam nimis stellarum fixarum observationem repetentes diligentius, pluriumgue subinde loca accuratius definientes, multorum in coelo repertorum extiserint auctores.

Lecz gdy w bliższych nam czasach nauka o drogach planet, komet, księżyca została poprawiona w duchu rzetelniejszej i prawdziwszej argumentacji, liczniejsi astronomowie powtarzający pilniej obserwację gwiazd stałych i miejsca coraz liczniejszych dokładniej definiując, pojawili się autorzy będący autorytetami dla wielu badaczy nieba.

Ac primus fuit Helvetius Gedanensis, qui a. 1690 Iconum Colestium sol. Med., Firmamenti Sobiesciani titulo inscriptum, ederet, quibus stellae fere 1900. ab ipso observatae continerentur. Deinde prodit Londini a. 1729. Flamsteedi Atlas Coelestis Britannicus, tabulis XXVIII. Sol. Magn. Exhinens stellas 2919. Greenvichii ab eo observatas, dispersitas illas in figuras LVI. Tum a. 1776. Foxtinus Parissis has tabulas edidit ad tertiam formae partem redactas, easdem ipse a. 1781. edidi tabulis XXXIV., multis locis emendatas, adhibitisque recentiorum observationibus plus 5000. stellas, nebulas etc. congessi, quae omnes in his oris oriuntur.

A pierwszy był gdańszczanin Helwecjusz, który w 1690 r. który zbiór obrazów neba pod nazwą Firmamentum Sobiescianum (Firmament Sobieskiego), gdzie znajduje się opisy prawie1690 gwiazd. Następnie w 1729 r. ukazuje się w Londynie Flamsteeda Atlas Coelestis Britannicus (Brytyjski Atlas Nieba) na 28 tablicach ukazujący 1729 gwiazd w Greenwich przez niego obserwowanych, porozdzielanych przez niego na 56 gwiazdozbiorów. Potem paryżanin Foxtin wydał je przeredagowane w formie trzeciej części, i te same ja wydałem w 1781 na 34 tablicach, w wielu miejjscach popraiwonych, po uzupełnienieniu o nowsze obserwacje więcej niż 5000 gwiazd, mgławic, zebrałem wszystkie, które

Ex illo autem tempore assidua Astronomorum industria mirum in modum auctus est stellarum recens repartarum numerus, in primisque ea de re optime sunt meriti Viri Clarissimi de la Lande, patruus et patruelis, itemque Celeberrimus Herschelius, qui plus 2500. nebulas, stelarum cumulos, stellas duplices etc. exhibuit.

Od owego zaś czasu za sprawą wytrwałej pracy astronomów w cudowny sposób powiększyła się aktualna liczba opisanych gwiazd, a w tym zaś najbardziej zasłużeni są przesławni stryj i bratanek Lalande i podobnie jakże uznany William Herschel, który odkrył ponad 2500 mgławic, grup gwiazd, gwiazdy podwójne itp.

Hinc nata mihi est a. 1796. cogitatio, novas coeli icones forma maxima delineandi, quibus diligentius, apertius, plenius cuncta Astronomorum in coelo stellato inventa effingerem. Quam rem arduam, quaeque magnos requirat sumptus, ut susciperem, adductus sum insigni humanitate illustrissimi Equitis de Hahne Remplini, viri de astrorum cogniitione meritissimi. Qui generissimo animo vir, quo studia haec insigiter adiuveret, meque amicitiae ornaret documento, non dubitavit immensas huic operi maximas supeeditare, idque sine usura, addiditque, si debitam hanc ipsi pecuniam, ex operis venditione redactam, redididissem, permisurum se mihi tabulas aeneas, quaeque inde reditura sunt emolumenta. Quam eximiae in me benevolentiae ratissimique in litterarum commoda studii significationem gratissima mente aperui Astronomiae studiosis, ne ignorarent, quantum in hoc opere tandem perfecto viro esse tribunendum.

Stąd zrodziła się w 1796 r, we mnie myśl, by stworzyć nowe obrazy nieba o formie pilniej, szerzej, pełnie wszystkie odkrycia stronomów dotyczące nieba gwiaździstego. Do tej trudnej rzeczy, która wymaga podjęcia sporo nakładów, poprowadzony zostałem przez najznamienitszego rycerza de Hahne Remplina, męza zasłużonego w poznawnaiu gwiazd. Ten mąż najhojnieszego ducha te wysiłki wsparł i mnie zaszczycił dowodem przyjaźni, nie zawahał się ofiarować niezmierzonych i bardzo wielkich [kwot] i to bez korzyści [własnej] i dodał, że jeśli te należne mu pieniądze, zarobione na obrocie dziełem, oddałbym, że obieca mi tablice miedziane z których zwrócone zostaną jakiekolwiek zyski. Kierowany wdzięcznością wskazuję zainteresowanym astronomią na znaczenie jakże wyjątkowej wobec mnie życzliwości i bardzo ważnej pracy nad opisami, aby mieli świadomość ile należy zawdzięczać tak bardzo doskonałemu mężowi.

Habes hic librum tabulis XX. compositum, forma aliquanto maiori, quam quae est im Flamsicedionis, et ex variori delineandi ratione descriptis. Tab. I et II stereographicae sunt proiectiones utriusque e puncto Aequatoris in Colurum Sollitiorum. Igitur puncta [------] media interiacent, unde nomen iis tributum Hemispherionum Arietis Libraeque. Circuli meridiani parelllique Aequatoris, itemque longitudinis et latitudinis, sunt a 10° ad 20°illis lineis expressi, hi puncti notati. Veteres autem asterismi habent scripturam nominum umbra expressa, qua disrtinguuntur a recentionibus.

Masz tu książkę z 20 tablic złożoną, o kształcie nieco większej, niż jest w dziele Flamsteeda i obardziej i wyrysowanych w bardziej różnorodny sposób. Tablica I i II są stereograficznymi rzutami, obie z punktu równika gwiezdnego. Punkty więc [------] leżą między środkowymi, dlatego przyznana została im nazwa półsfer Barana i Wagi. Kręgi południków i równolezników, tym samym długości i szerokości są od 10° do 20° na tych liniach unaocznione, te punkty zaznaczone. Stare więc gwiazdozbiory mają wypisane nazwy za pomocą cieniowanej czczionki, przez co rożnią się od tych współczesnych.

Reliquae tabule XVII Chartae sunt Speciales, quarum unaquaeque unum aut plura sidera inter se contigentia continet, quae umbra sunt ut aserismum primarii expressa.

Pozostałe 17 tablic są mapami szczegółowymi, z których każda przedstawia jedną lub więcej sąsiadujacych ze sobą zbiorów gwiazd, które są zaznaczone cieniowaną czcionką jako podstawowe gwiadozbiory.

Tab. III est proiectio Stereographica circa polum Septentrionalem iacentium. Tab. IV. – X astra comparent in parte Septenttrionali supra Zodicacum. Tab. XI. – XIV. duodecim sidera Zodiaci et nonnuli his propinqua. Tab. XV.-XIX. astra cuncta proxime in meridiana parte subter Zodiaco sita. In his posteriorius sedecim tabulis singulae stellati regiones omnes sunt ex proiectione in comum delineatae, ita ut medium superficici coni superficiem sphaerae in medio circulo parallelo expresse eius partis tangat. Circuli meridiani parallelique Aequatoris apparent a 5° ad 5°, ut lineae rectae, hi ut concentrici circulares arcus, quorum medius radio Cot. Declin. descriptus est.

Tablica III jest rzutem stereograficznym wokół bieguna półncnego leżąćych. Tablice IV – X zestawiają gwiazdy na północ od Zodiaku. Tablice XI – XIV dwanaście gwiazdozbiorów Zodiaku i niektóre mu najbliższe. Tablice XV – XIX wszystkie gwiazdy położone na południe od Zodiaku. Na tych późniejszych 17 tablicach wszystkie poszczególne obszary gwiezdne są z rzutu na stożek rozrysowane, aby środek powierzchni stożka dotykał powierzchni sfery w średnim okręgu równoelżnikiem wyznaczonej jego części. Okręgi południków i równoolezniki pojawiają się od a 5° do 5° jako linie proste, te jako koncentryczne łuki okręgów, z któych średni został opisany Cot. Declin.

Gradus declinationis ubique aequale sunt: meridiani secant omnes parallelos angulis rectis, atque ubi cum producto medio congruunt, angulos formant aequales producto: Sin, Decl. med. Parallelli. 5°. Quo factum est, ut in mediis certe chartarum Zonis, quae plerumque asterismos primarios complectuntur, gradus ascensionis rectae ad gradus declinationis iustam rationem habeant, situsque, quo inter se posita sunt astra, multo magis respondeat ei, quem habent in Sphaera Coelesti, quam id fieri queat adhibita a Flamsteedio declinationis ratione.

Stopnie nachylenia wszędzie są równe, południki przecinają wszystkie równoleżniki pod kątem prostym, tak tworzą równe kąty: kąt nachylenia średn. równoleżnika 5°. Przez co stało się tak, że z pewnością w środkowych pasach map, które zawierają większośc podstawowych gwiazdozbiorów, stopień wnoszenia się prostej do stopnia nachylenia mają odpowiedni stosunek i wzajemne położenie jednych gwiazd względem drugich, dużo bardziej odpowiadałoby temu, co mają na sferze niebieskiej, niż co mogło być w formule nachylenia zastosowanej przez Flemsteeda.

In omnibus XVIII. Cartis Specialibus antiquissimi asterismi eorumque appelationes umbra sunt expressae; recentiribus autem temporibus inducti punctis notati, neque horum appellationes umbra expressae. In quo brevitatis causa Latino usus cum sermone. Omnes autem stellas, nebulas, stellarum cumulos, stellas duplices etc. ex suo quamque genere et magnitudine, in primum Janusti 1801. diem ascensione recta et decliantione, quam potui, diligntissime congessi. Terminos necessarios inter asterismos accuratius, quam adhuc factum erat, punctatis lineis notavi, atque Graecas Bauer multasque Latinas intemque antiquissima nomina stellis apposui.

We wszystkich XVIII mapach szczegółowych najstarsze gwiazdozbiory ich nazwy są unaocznione cieniowana czcionką, te wprowadzone w nowszych czasac są zaznaczone punktami ani ich nazwy nie unaoczniono cieniowaną czcionką. W tym kierując się zwięzłością posłużyłem się łaciną. Wszystkie zaś gwiazdy, mgławice, grupy gwiazd, gwiazd podwójne itd. i ze swoim rodzajem i wielkością wg stanu pierwszego stycznia 1801 r. prostym wzniesieniem i nachylenie, najstaranniej jak mogłem zgromadziłem.

Aterismos delineavit sculpsitque Cl. Bergerus, Academiae Regae Rector, artifex nobilissimus, stellas Cl. Fridericus Bergerus; litterae a Cl. Frenzio et circuli arcusque a Cl. Haelio sunt sculpti.

Gwizadozbiory rozrysował i wyrzeźbi jego ekscelencja Berger, rektor Akadmeii Królewskiej, artysta wybitny, gwiazdy szanowny Fryderyk Berger, litery zostały wyrzeźbione przez przez Frenziego a łuku Heliego.

Ad has tabulas pertinet conscriptus Germanico et Gallico sarmone a me liber et mox prela subiturus, med. Sol., quo continetur descriptio astrorum eorumque apparitionis, brevis manducatio ad eorum in coelo cognitionem, nonnulla ad adhibitis adiumentis et metoda, de difficultatibis et ex parte sublatis dubitationibus, quae in indagandis comparanidsque stellarum locis ex plurium Astronomorum observationibus orerentur; denique plenus atque ex illis, quos hodie habemus, stellarum indicibus auctariisque, quae humanissime mecum communicavit de la Lande, aliquot millia stellarum recens repertas continentibus et ex propriis observationibus compositus elenchus fere 17200. inter se diversarum stellarum Fixarum, Nebularum, cumulorum stellarum, stellarum duplicium etc., quae omnes, prout in una quaque figura ex ascensione recta sese excipiunt, ordinatae sunt. Et quanta fieri maxima diligentia, in primum Januarii 1801. diem pro annua earum mutatione in ascensione recta et declinatione computatae et notatae. Observetorum quoque nomina sunt indicata.

Do tych tablic należy napisana w języku niemieckim i francuskim książka który za moment wyjdzie spod prasy drukarskiej w któej zwiera się opis gwiazd i ich wyglądu, zwięzłe streszczenie ich poznania w niebie, trochę os tosowanych pomocach i metodach, o trudnościach po części o podtrzymywanych wątpliwościach, które w badaniu i porównywaniu miejsc gwiazd obserwacji u większości astronomów się rodzą; w koncu pełny także, które dzisiaj mamy, wykazów i pomocy, które w jakż eludkzim odruchu ze mną połączył Lalande, kilka tysięcy gwiazd świeżo odkrytych zwierających i z własnych obserwacji złożony katalog prawie 17200 różniących się między sobą gwiazd stałych, mgławic, grup gwiazd, gwiazd podwójnych itp. które tak jak wszyscy w każdym kształcie jednym prostym uniesieniem chwytają, zostały uporządkowane. Czego dokonano z jak największą starannością, na pierwszego stycznia 1801 r. dla corocznej ich przemiany we wznisieniu prostym i nachyleniu poobliczane i pozaznaczane. Także nazwiska obserwatorów są spisane.

Hanc igitur singularem in suo genere in omnibusque terrae partibus utilem Uranographiam dico tradoque excellae huius scientiae studiosis, quibus si hanc operam probavero, satis me praemii assecutum putabo. Atque imaginum harum usus, quibus amplissimum pulcherrimus naturae spectaculum effingitur, non dubito quin sit plurimos ad sensus illos suavissimos alittissimasque cogitationes qaue ex mundi contemplatione abunde oriuntur.

Tę więc jedyną w swoim rodzaju i we wszystkich częściach Ziemi użyteczną Uranografię nazywam i przekazuję wszystkim zainteresownaym tą wspaniałą nauką, którym jeśli to dzieło polecę, to uznam to z awystarczajacą nagrodę. A nie mam wątpliwości że z tych obrazów, w których przedstwiono największe i najpiększe widowisko natury będzie pożytek dla najrozkosznieszjych doznań i najwzniośleszych myśli, które z kontemplacji świata obficie się rodzą.