Sofizmaty, argumentacja – logika zwyciężania sporów

Źródło: https://reaperlair.wordpress.com/2013/06/23

Sofizmat – błąd w rozumowaniu (nie w faktach) gdy założenie nie wspiera wniosku, które chce udowodnić

• ergo: błąd logiczny obalający argument prawdziwy [„odwrócenie kota ogonem”]

• sofizmat to sztuczka logiczna lub językowa, która służy temu, by jakieś twierdzenie lub oświadczenie zostało uznane za coś, czym w istocie nie jest

1. Akcentowanie – znaczenie stwierdzenia może się zmieniać w zależności od tego, na które słowa zostanie położony nacisk. Może dodać implikacje w zdaniu. W druku zdania akcentuje się za pomocą kursywy. Używany m.in. do wynajdywania luk w zakazach – akcentując to, czego nie wolno, sugeruje się, że inne rzeczy są dopuszczalne. Pomaga przekonać do działań, które spotykają się z niechęcią – przedstawia proponowane działania jako bardziej dopuszczalne.

• akcent = zmiana znaczenia / dodatkowe znaczenia

• cytując wypowiedzi przeciwników – można położyć nacisk na to, na co kłaść go nie zamierzali

Przykłady:

• zapal swojego papierosa – bez akcentowania to polecenie lub propozycja

• zapal swojego papierosa – konkretna rzecz, którą musisz zapalić, nie np. dywan

• zapal swojego papierosa – nie papierosa kolegi, który stoi obok

• zapal swojego papierosa – zamiast wyrzucić lub podać

• matka powiedziała, żebyśmy nie rzucali wokna ka­mieniami – ale nie ma nic złego w rzucaniu kawałkami metalu – albo rzućmy kamieniami w drzwi

• polityk X powiedział, że nigdy nie okłamie obywateli – ale może zrobić [zrobi?] gorsze rzeczy

• prezydent Ameryki zobowiązał się nie bombardować daleko położonych wiosek od bazy A – ale wioska X nie jest aż tak daleko [albo: i właśnie dlatego użył broni biologicznej]

2. Amfibolia – sofizmat wieloznaczności, całe znaczenie stwierdzenia może być odczytane na więcej niż jeden sposób z winy zastosowanej składni, niewłaściwie użytego zaimka [np. on/ona] lub jego braku.

• Adam ma świetny samochód, ale ma on problemy z podwoziem – on? Adam czy samochód?

• X dosiadał swego wierzchowca. Parskał i dyszał, więc Y dał mu kostkę cukru – parskał X czy wierzchowiec?

Zastosowanie lub pominięcie słowa „który”:

• opisałem szczegółowo uszkodzenia mojego kręgosłupa, dołączam go do listu – co dołącza? opis czy kręgosłup?

Zdanie można odczytać na wiele sposobów m.in. przez: źle postawiony przecinek lub niedostatek przecinków

• słyszałem dzwony z katedry na spacerze alejkami – kto spacerował? dzwony?

Sofizmat używany często przez wróżbitów – gdy wydarzenia już nastąpią, zawsze będzie się mógł odwołać do znaczenia, które zostało spełnione

Cecha sofizmatu: rzeczowniki mogące pełnić rolę czasowników, niejasność co jest podmiotem a co orzeczeniem, stosowanie zaimków [np. horoskopy]

3. Argumentum ad antiquitam – założenie, że coś [np.przekonanie, twierdzenie] jest dobre lub słuszne tylko dlatego, że jest stare. Przyzwyczajenie, automatyczna reakcja [nawyk] pozwala oszczędzić konieczność myślenia.

Wiek twierdzenia nie przekłada się na doświadczenia i jego prawdziwość [lub nieprawdziwość]- wiek =/= jakość.

Postęp = zastępowanie tego, co stare, tym, co lepsze

• tak robiliśmy zawsze i tak będziemy robić nadal 

• robimy nasze meble w najlepszy sposób, tak jak zawsze – i zawsze mają te same wady

4. Argumentum ad baculum – perswazja siłowa, odsuwa spór na bok, sięgając po silę jako metodę perswazji (werbalnie lub niewerbalnie za pomocą gestów). Druga osoba grozi, iż niespeł­nienie jej życzeń zaowocuje nieprzyjemnymi konsekwencjami [ból, cierpienie, strata].

• jeśli nie zrobisz X, obawiam się, że będę zmuszony zrobić Y

• byłoby lepiej, gdybyś powiedział nam to, co chcemy wie­dzieć. W końcu nie chcielibyśmy, by twoja chora matka, kaleka siostra i cała rodzina cierpiała, czyż nie?

• *przystawienie pistoletu do skroni* Czy teraz masz zamiar rzucić palenie?

• Student: Panie profesorze, ciągle nie dostałem odpowiedzi na moje pytanie, a kwestia wydaje mi się naprawdę ważna.
  Profesor: Oczywiście może pan dalej to drążyć, ale proszę pamiętać, że na egzaminie to ja będę osobą pytającą.

• niewerbalne ad baculum – rzeczy, gesty, które są przejawem siły i mocy w akceptowanym społecznie zakresie, np.’przypadkowe’ przytrzymanie ramienia, dłoni, zablokowanie ruchów ciała, dotknięcie policzka, koszuli, położenie lub objęcia ramienia ręką minimalnie za mocno itp.

Logiczne argumenty nie są bardzo skuteczne przeciw ad baculum

siła [przemoc, broń, pieniądze, groźba] jest podstawowym argumentem

używamy siły, jeżeli uważamy, że jest to w imię wyższej wartości

Sofizmat można wykorzystać, gdy masz siłę i nie musisz bać się konsekwencji jej użycia

Groźba nie musi być bolesna, może być np. uciążliwa

5. Argumentum ad hominem -jeśli nie możesz zaatakować argumentuj, zaatakuj osobę, która go podaje. Skłania słuchaczy do traktowania argumentów przeciwnika za mniej wiarygodne. Teza jest odrzucana ze względu na jakiś nieistotny w kontekście fakt dotyczący osoby, który w danej sytuacji nie ma żadnego znaczenia

• jesteś miłą osobą, więc ponieś siatkę z zakupami

• jesteś księdzem, więc mówienie przez ciebie o aborcji nie jest obiektywne

• doktor X argumentuje za Y, ale nie mówi, że 25 lat temu publikował artykuły popierające eutanazję i aborcję

Zaprzeczanie:

• nie chcę wspominać o tym, jak… [ad hominem], ale musimy zadać sobie pytanie…

Sofizmat jest próbą przekonania o tym, że zarzuty wobec argumentującego mają jakiś wpływ na rozważaną kwestię

Prawnicy często próbują zdyskredytować zeznania „ustalając charakter świadka” [za pomocą ad hominem]

obelżywe stwierdzenia powinny w miarę możliwości być wprowadzone z widocznymi oporami

6. Argumentum ad hominem [okolicznościowy] – odwołanie się do specjalnych okoliczności dotyczących osoby, z którą toczymy spór, np. poglądy, wyznanie, przynależność do jakiejś organizacji, grupy itp.

• Jesteś chrześcijaninem, dlatego nie możesz…

• Żaden spośród tu obecnych nie może sprzeciwiać się X, w przeciwnym razie nie byłoby ich tutaj…

• Jako miłośnik X będziesz pierwszym, który uzna, że…

podważenie poglądów danej osoby jako reprezentujące wyłącznie jej specjalne okoliczności

• Ekspert, który prezentuje dowody przeciwko twojemu argumentowi, to ktoś z branży, a jego poglądy odzwierciedlają wyłącznie jego specjalne okoliczności, czyli interes branży

wykorzystanie sofizmatu na swoją korzyść: stosuj okoliczności na tyle szerokie. by doty­czyły dużych grup słuchaczy („Wy, jako członkowie klubu X docenicie…”)

Polityk może budować swój elektorat działaniem dla dobra grup, których dotyczą specjalne okoliczności np. emeryci, mniejszości itp.

7. Argumentum ad hominem [tu quoque – „ty też”] – teza jest odrzucona ze względu na rzekomą niekonsekwencję rozmówcy w ich wcześniejszej wypowiedzi albo działaniach, które nie są istotne w danym kontekście. Zarzucenie, że przeciwnik sam jest winny tego, o czym mówi. Zmiana tematu z twier­dzenia wysuniętego przez przeciwnika na takie, które jest wy­mierzone przeciw niemu.

• A teraz odniosę się do oskarżenia pani X o to, że celowo wprowadziłem w błąd naszą społeczność co do własnego udziału w firmie, o której mowa. Pozwólcie, że przypomnę, iż oskarżenie to pochodzi od tej samej pani X, która nie odzywała się ani słowem, gdy jej własny zięć korzystał na naszej decyzji co do nad­wyżki ziemi.
  Przyznacie, że nie jest to osoba uprawniona do rzucania oskarżeń.

• Dlaczego mamy słuchać tego, jak X rozwodzi się na temat korzyści z budowy nowego parkingu, skoro w ze­szłym roku był gorącym przeciwnikiem tego pomysłu?

• Co do oskarżeń o to, że czasami mogłem sobie w ograni­czonym zakresie pomagać to trudnych sytuacjach, mogę tylko powiedzieć, żebyście spojrzeli na tego pana, który jest bardziej papieski od papieża.

Tu quoque jest błędem logicznym, bo nie odnosi się do omawianego tematu. Wprowadzany jest nowy temat – opinia na temat kogoś, kto jest zaangażowany w sprawę.

Sofizmat tu quoque można zacząć słowami:

• Niech szanowni koledzy pozwolą, że przypomnę… [X zrobił to samo wcześniej, gorzej i właśnie dlatego jego złośliwe oskarżenia można odrzucić]

Ze względu na niekonsekwencję rozmówcy X we wcześniejszej wypowiedzi albo działaniach, to co mówi X jest nieprawdziwe – więc się myli.

Każdy jest od czasu do czasu niekonsekwentny, niewiele osób ma nieskazitelną przeszłość.

Możesz argumentować, że każdy, kto zmienił zdanie, udowodnił, że przynajmniej czasami się myli i że to właśnie teraz równie dobrze może występować taka okolicz­ność.

8. Argumentum ad misericordiam – dla poparcia konkretnej sprawy odwołujemy się do litości, miłosierdzia, smutku, cierpienia, żalu zamiast do logicznej dyskusji

wywołanie stanu litości jest dla argumentu [prawda/fałsz] bez znaczenia.
litość wpływa na nasze działania i osąd [czy twierdzenie jest prawdziwe / fałszywe]

• proszę mi nie wstawiać jedynki do indeksu, bo bez stypendium moja rodzina będzie głodować

• wyobraźmy sobie, jak zwolnienie z pracy wpłynie na pana X, jak wpłynie to na jego żonę i dzieci w obliczu zbliżających się świąt i zimy, która lada dzień przyniesie śnieg i mróz

• jeśli nie zrobisz X, to będziesz miał na sumieniu tysiące ubogich rodzin, które…

ad misericordiam – pojawia się w argumentach, w których fakty pociągają za sobą konsekwencje

9. Argumentum ad verecundiam – odwołanie się do autorytetu i wywołanie tym samym uczucia skrępowania, poniżenia, zawstydzenia i nieśmiałości. Sofizmatem jest założenie, że ekspert w jednej dziedzinie może poprzeć argument z innej [fałszywy autorytet].

• Setki wiodących naukowców odrzucają koncepcję ewolucji

• Dzisiaj nikt nie robi X…

• X jest profesorem, więc wie co mówi

• Badania dowiodły, że…

• Podróżuje po świecie od X lat, dlatego uważam, że powinieneś pojechać do…

• Produkt X – dla największych gwiazd sportu

• Założenie: jeśli autorytet [wiedza, doświadczenie, umiejętności]w dziedzinie X wypowiada się na temat dziedziny X, Y, Z, to musi mieć rację

• Cała współczesna filozofia mówi, że sprawiedliwość to mit, a ty chcesz być odmiennego zdania?

Sofizmat autorytetu można użyć wtedy gdy:

• źródło zostaje dokładnie wskazane

• nie dotyczy go konflikt interesów

• jest autorytetem w dziedzinie

• wśród autorytetów w danej dziedzinie panuje zgodność

Ludzie mają wielki opór przed podważaniem poglądów kogoś, kto wydaje się mieć o wiele wyższe kwalifikacje, doświadczenie niż zwykli ludzie

Uzasadniając własną (wątpliwą) przesłankę wskazuje się na jakąś osobę, grupę osób, publikację wg. której przesłanka ta jest prawdziwa.

W świecie reklamy gwiazdy i autorytety, zniżają się do poziomu zwykłych ludzi, by udzielić rady w banalnych sprawach i podzielić się swoją szeroką wiedzą np. na temat jedzenia dla psów

Wariant ad verecundiam polega na odwołaniu się do autorytetów w danej dziedzinie, ale niezidentyfikowanych – „wiodący naukowcy”, „najlepsi hodowcy”, „wiele instytutów” itp. ponieważ nie wiemy kim są, przyjmujemy ich autorytet i nieomylność

Wizualny ad verecundiam – np. nazwa, slogan sponsora na ubraniach

Notatki:
M. Pirie – Logika zwyciężania sporów
R. Mayer – Sztuka argumentacji
K. Szymanek – Sztuka argumentacji
A. Schopenhauer – Erystyka
M. Grzesiak – Model grecki

Podobne wpisy:
http://supreme-mind.pl/460/
http://supreme-mind.pl/techniki-erystyczne-czesc-4/
http://supreme-mind.pl/techniki-erystyczne-czesc-5/
http://supreme-mind.pl/metamodel-czesc-1/

10. Aprioryzm – nadajemy pierwszeństwo założeniom i nie pozwalamy, by fakty i to, co zaobserwujemy je zmieniło. Popierając teorię X (bez dowodów), uznajemy ją za prawdziwą i odrzucamy wszystkie istotne dla sprawy fakty.

• Nie musimy robić / sprawdzać X, bo wiemy przecież, że Y

• Ponieważ w Tybecie nie ma kotów, zwierzę, które tu mamy, mające kocie uszy, koci ogon, kocie futro i kocie wąsy, jest jednoznacznym dowodem na to, że tybetańskie psy mają wrodzone zdolności aktorskie

• Wszyscy lekarza mają jakiś zysk na boku. Jeśli lekarz pracuje za marne grosze, mogę powiedzieć tylko tyle, że musi istnieć jakaś ukryta korzyść o której nie wiemy

• Lek jest skuteczny, bo pacjent wyzdrowiał. Przypadek w którym wyzdrowienie nie nastąpiło, dowodzi tylko tego, że należy przedłużyć podawanie leku.

Sofizmat może być też wykorzystany dla poparcia podjętego osądu wbrew faktom.

Jeśli słuchacze znają fakty z pierwszej ręki, to nie ma sensu odrzucać faktów jako nieprawdziwych. Musisz reinterpretować fakty i pokazać, że nie są tym, na co wyglądają, że nie obalają twojego stwierdzenia, ale wręcz działają na jego korzyść

• Wciąż utrzymuję, że książki, które zarekomendowałem były najpopularniejsze. Oczywiście nie zaprzeczam, że były to najrzadziej wypożyczane książki w całej biblio­tece, ale biorę to za znak ich popularności. Jak wiadomo, jeśli książka jest naprawdę popularna, ludzie ją kupują albo pożyczają od znajomych, nie czekają, by pożyczyć ją z biblioteki

11. Asekuracja – zabezpieczenie argumentu wieloznacznościami, tak by można było później zmienić jego sens.

Słowa i frazy muszą być starannie dobrane, by można było zmienić ich definicję

• Premier: powiedziałem, że ostatnią rzeczą, jakiej chcieliśmy na Bliskim Wschodzie, była otwarta wojna i tego się trzymam. Tym, na co się zdecydowaliśmy, sąkontrolowane działania wojenne

• Powiedzia­łem tylko, że będę w domu o rozsądnej godzinie. Myślę, że w świetle tego, co robiłem, trzecia w nocy to rozsądna godzina

• Kwota zostanie przelana na konto bankowe – kiedy?

• Lubię podróżować – czym? gdzie?

Sofizmat ukrywa dwa lub więcej różnych stwierdzeń jako jedno.
Efekt: przekazywana informacja jest bezużyteczna.
kluczowy aspekt: nieuczciwość, celowe wstawianie wieloznaczności by zmylić drugą osobę, wymaga wcześniejszego zaplanowania

12. Bifurkacja – [sofizmat „czerni i bieli” – ograniczonego wyboru] zaprezentowanie tylko dwóch alternatyw tam, gdzie istnieją też inne

• xalbo y – a czy b – ylub z

• Cóż, wydaje się, że mamy tylko dwa możliwe rozwiązania…

• Jeśli nie jesteś z nami, jesteś przeciwko nam

• Albo pomalujemy drzwi na zielono, albo będą się z nas śmiać i drwić. Ludzie będą uważali, że nie mamy dobrego smaku – staniemy się pośmiewiskiem całej okolicy. Ale to twój wybór, nie chcę w żaden sposób wywierać na ciebie nacisku.

• Jeśli będziemy importować towary, będziemy w praktyce przenosić miejsca pracy z kraju za granicę. Jeśli będziemy eksportować towary, będziemy wysyłać za granicę naszą własność. Ponieważ musimy albo eksportować albo im­portować, stracimy albo miejsca pracy, albo własność

• Na świecie są dwa rodzaje ludzi: x i y. Chcesz zostać X, czy będziesz szczęśliwy, mogąc pozostać Y?

Sofizmat prezentuje sytuację w świetle albo/albo, podczas gdy w rzeczy­wistości mamy do czynienia z całym szeregiem możliwości.
Wprowadza nieistotny materiał lub wyklucza pozostałe opcje, które mogą wpłynąć na wynik.

Ogranicz wybór do czegoś nieprzyjemnego lub uciążliwego oraz tego, co doradzasz.
Albo druga strona zrobi to, co sugerujesz, albo życie na świecie dobiegnie końca.

13. Brak oczekiwań – polega na założeniu, że wszystko, co było warte zrobienia lub powiedzenia, zostało już zrobione lub powiedziane.

• Ta propozycja pojawia się już od dwudziestu lat. Gdyby miała jakąkolwiek wartość, już
  dawno zostałaby wdrożona

• Jeśli tytoń naprawdę jest taki szkodliwy, dlaczego ludzie już dawno nie zakazali jego używania?

• Dawniej ludzie nie potrzebowali takiej długiej przerwy świątecznej, dlaczego mieliby jej potrzebować teraz?

• Gdyby pomiędzy wypijaniem ośmiu kufli piwa dziennie a otyłością był jakiś związek, nie uważasz, że ogromna rzesza, piwoszy już by to zauważyła?

14. Circulus in probando [„koło w kole, krąg w spirali”] – polega na wykorzystaniu jako dowodu faktu, którego autentyczność jest potwierdzana przez samą konkluzję, którą wspiera. Dowodzona teza jest jednocześnie zakładana jako przesłanka:

• To, że Bóg istnieje, wiemy z biblii. A Biblii możemy ufać dlatego, że jest inspirowana słowem bożym

• To, co powiedziałem, jest prawdą, bo ja nigdy nie kłamię.

• X: Proszę cię o to dlatego, że cię szanuję
  Y: Skąd mam wiedzieć, ze rzeczy wiście żywisz do mnie szacunek?
  X: Czy w innym przypadku bym cię o to poprosił?

• X: Mam diament, więc powinienem być przywódcą
  Y: Dlaczego ty powinieneś zatrzymać diament?
  X: Bo jestem przywódcą

• X: Czy Bóg istnieje?
  Y: Tak
  X: Skąd wiesz?
  Y: Bo tak pisze w Biblii
  X: Dlaczego myślisz, że w biblii jest napisana prawda?
  Y: Bo to słowo Boga

Błędne koło w definiowaniu polega na powtórzeniu terminu definiowanego w tym członie definicji która ten termin ma wyjaśniać (do definicji jakiegoś terminu używany jest on sam)

• Stwórca istnieje, bo gdyby nie istniał, to kto stworzyłby świat?

• Matematyka jest tym, czym matematycy zajmują się dniami, zamiast….

15. Petitio principii [„wyżebrywanie kwestii”] – w argumencie wykorzystuje się coś, co ma zostać ustalone dopiero w konkluzji

• Sprawiedliwość wymaga podwyższenia zarobków, bo to słuszne, by ludzie zarabiali więcej = sprawiedliwość wymaga podwyższenia zarobków, bo sprawiedliwość wymaga podwyższenia zarobków

Najczęściej spotykana postać sofizmatu wykorzystuje konkluzję przedstawioną innymi słowami jako argument na rzecz tej konkluzji

• Rząd powinien zabronić sprzedania obrazu do amerykańskiego muzeum, bo powinien zabronić sprzedaży wszystkich narodowych dziel sztuki

• Nie powinniśmy sprzedawać broni Malezji, bo byłoby z naszej strony niewłaściwym dostarczanie innym krajom środków pozwalających na odbieranie ludzkiego życia

Sofizmat musi zawierać słowa takie jak: ponieważ, bo, zatem itp.

Argument powinien przywoływać rzeczy znane lub akcep­towane po to, by te, które nie są jeszcze znane lub akceptowane, takimi się stały

16. Cum hoc ergo propter hoc [zatem, z tego powodu] – wydarzenia, które mają miejsce
równocześnie, są naturalnie powiązane i nie pozostawia miej­sca ani na zbieg okoliczności, ani na działanie zewnętrznego czynnika wpływającego na te wydarzenia z osobna

zdarzenie A i B = związek przyczynowo-skutkowy

Sofizmat cum hoc łączy wydarzenia, bo mają miejsce równocześnie. Błąd polega na przypuszczeniu,że żadne z wydarzeń nie miałoby miejsca, gdyby nie drugie

• Prezydent X przyjechał do miasta, okradziono sklep monopolowy [- przypadek?]

• X modli się za chorego Y – to, że Y wyzdrowiał zawdzięcza modlitwie X i bogu

• Turysta spotkał w pociągu hiszpańskiego wieśniaka oraz jego żonę. Nigdy wcześniej nie widzieli bananów, więc podarował im po jednym owocu. Gdy wieśniak ugryzł banana pociąg wjechał do tunelu. Wieśniak krzyknął do swojej żony: „Nie jedz tego, od tego się ślepnie!”

• Wybory sprawiają. że ludzie wydają pieniądze. W roku wyborczym ludzie zawsze wydają więcej

• Wy­soki poziom przestępczości w USA jest zbieżny z dużą liczbą więźniów, dlatego proponuję,by więźniowie zostali zwolnieni w celu obniżenia ilości popełnianych przestępstw

Analiza regresji – częstotliwość i zakres wydarzeń równoczesnych, obliczanie szansy na to, że zdarzenia są powiązane

17. Dicto simplicter – błąd dużego uogólnienia. Polega na zastosowaniu ogólnej zasady do szczególnego przy­padku, którego specjalne cechy mogą czynić wyjątkowym.

• Szpinak jest dobry dla dzieci, które rosną

• Jedzenie orzechów jest zdrowe – nawet dla osób uczulonych?

• Asia mnie oszukała, więc nie należy wierzyć kobietom

• Adam mnie okłamał – wszyscy faceci to świnie

• Każdy wie, że młodociani w kapturach to przestępcy. Ponieważ ten zakapturzony chłopak nie łamie prawa, musi być starszy, niż się wydaje.

• Jesteś urzędnikiem państwowym. Twoi przed­stawiciele głosowali za tym rozwiązaniem, bo wiedzą, że będzie ono korzystne dla urzędników. Musi być zatem korzystne dla ciebie

• Z pewnością głosowałeś na X. Jesteś urzędnikiem, a urzędnicy głosowali za X.

Sofizmat stosuje uogólnienia do wszystkich spraw, niezależnie od indywidualnych różnic między nimi. Wyjątki od reguły zawsze mogą się pojawić.

Dicto simpliciter pojawia się wtedy, gdy uznaje się, że jed­nostki (lub ich cechy)odpowiadają stereotypom grupy (lub przesądom)- np.”polacy”, „młodzi”, „bogaci”

18. Fałszywa precyzja – dokładne liczby (których trafności nie można sprawdzić) są wykorzystywane dla zobrazowania nieprecyzyjnych pojęć

• Ludzie mówią, że poznaniacy są skąpi, ale badania wyka­zały, iż są o 63 % bardziej hojni niż Kaszubi

• Nasza pasta do zębów jest dwa razy lepsza, niż produkt naszego konkurenta

• Cztery na pięć osób nie jest w stanie odróżnić margaryny od masła

• Płyn zabija 99 % wszystkich obecnych w domu zarazków

• Dzieci z Warszawy mają większą skłonność do rasizmu niż te z Trójmiasta. Badania wykazały, że 10 % więcej…

• Możemy być w 99 % pewni, że X jest winny – i w 100 %, że nie możesz tego udowodnić

Sofizmat próbuje dodać twierdzeniom większej wiarygodności za pomocą liczb.
Podaj dokładne liczby zwłaszcza wtedy, gdy wyrażasz się wymijająco.

19. Fałszywe odwrócenie – dokonane poprzez przestawienie tematu i przesłanki. Występuje wtedy, gdy np. z faktu, że wszyst­kie koty są zwierzętami, dedukujemy dodatkową informację, że wszystkie zwierzęta są kotami

• Wszystkie zwierzęta są czworonogami, więc oczywistym jest, ze wszystkie czworonogi to szczury

• Niektóre śmiertelne istoty nie są kotami z czego wynika, że niektóre koty nie są istotami śmiertelnymi = niektóre koty są nieśmiertelne

• Ponieważ wiemy, że niektórzy marksiści nie są na­uczycielami, wynika z tego, iż niektórzy nauczyciele nie są marksistami

Cztery typy stwierdzeń

• wszystkie A są B [błąd logiczny fałszywego odwrócenia] – nie można zamienić stwierdzeń miejscami

• niektóre A są B [możliwość prawdziwego odwrócenia] – temat i przesłanka obejmują część grupy

• żadne A nie są B [możliwość prawdziwego odwrócenia]

• niektóre A nie są B [błąd logiczny fałszywego odwrócenia] – nie można zamienić stwierdzeń miejscami

Wykorzystanie sofizmatu wymaga planowania. Najlepiej, gdy nie informujemy słuchaczy, czy mówimy o „wszystkich”, czy o „niektórych”

• teksańskie króliki to zwierzęta, które dorastają do ponad metra długości – wszystkie, czy tylko niektóre?

20. Równia pochyła [efekt domina] – dowodzi się, że przyjęcie pierwszego kroku zmusza do uczynienia drugiego, to z kolei do trzeciego, itd., co w końcu zaowocuje konsekwencjami
tragicznymi, niepożądanymi, nieetycznymi, itp. – nieuniknionemu stoczeniu się w dół.

Kolejne kroki mogą przybliżyć nieprzyjemne konsekwencje, ale błędem jest założenie, że muszą
W niektórych przypadkach może istnieć punkt, po którego oddaniu, można już posunąć się dowolnie daleko [„pionowy lot w dół”]

• A prowadzi do B które prowadzi do gorszego C a to z kolei do najgorszego z najgorszych D

• X: Czy za milion dolarów wpuściłaby mnie pani do swojego łoża?
  Y: Owszem
  X: Zatem oto jest pięć funtów
  Y: Pięć funtów! Za kogo pan mnie uważa?
  X: To już ustaliliśmy. Teraz negocjujemy cenę.

Sofizmat wprowadza nieistotny materiał w postaci konsekwencji, które doprowadzą do katastrofy. Najczęściej jest używany tam, gdzie pojawia się lęk przed zmianom.
Najlepiej działa na pesymistów.

21. Argumentum ad ignorantiam – wykorzystujemy nasz brak wiedzy na jakiś temat jako przesłankę tego, że jest dokładnie odwrotnie.

• Na pewno wiedzielibyśmy o X, gdyby to była prawda

• Oczywiście, że duchy istnieją. Zespoły badaczy poświę­ciły lata starań oraz grube miliony, starając się udowod­nić, że ich nie ma, ale nigdy im się to nie udało

Wersja pozytywna: to, co nie zostało zanegowane musi mieć miejsce
Wersja negatywna: to, co nie zostało udowodnione nie może mieć miejsca

• Opowieści o pozaziemskich formach życia to nonsens. Wiemy, że one nie istnieją, bo każda próba udowodnienia ich istnienia, całkowicie zawiodła

• Wszystko, co jest napisane w Biblii, to prawda – nikt nie wykazał, że jest inaczej.

• Bóg istnieje, bo nikt nie dowiódł, że jest inaczej.

Argument, w którym z faktu, że nie dowiedziono jakiegoś twierdzenia, wnioskuje się o fałszywości tego twierdzenia

• X: potrafisz dowieść, że A nie istnieje?

• Y: Nie

• X: więc musisz uznać A

Ignorancja ma zapewnić poparcie dla twierdzenia, nawet jeśli nasz stan wiedzy jest niewystarczający, by określić, czy dane twierdzenie jest prawdziwe, czy fałszywe

Sofizmat jest użyteczny, jeśli twoje poglądy nie są zgodne z usłyszaną opinią i chcesz przekonać innych do swoich poglądów, odwołując się do braku dowodów na to, że nie są prawdziwe.

Jeżeli istnieją dowody, odrzucasz je za pomocą kolejnych ad ignoratiam, wykazując, że nikt nigdy nie dowiódł, że te dowody są wiarygodne.

22. Jednostronna ocena – błąd logiczny występuje wtedy, gdy pod uwagę brana jest tylko jedna strona danej sprawy. Podjęcie decyzji wymaga zazwyczaj rozważenia zarówno plu­sów, jak i minusów, korzyści i strat.

• Będzie pan dumny z tej encyklopedii. Pańscy znajomi będą ją podziwiali. Pańskie dzieci z niej skorzystają. Pan także wiele się z niej dowie. Będzie idealnym dodatkiem do pańskiej półki z książkami! – ale sprzedawca nie mówi, że encyklopediajest bardzo, bardzo droga

• Wszystkie argumenty przemawiają za budową nowej drogi. Droga oznacza postęp i dobrobyt, oznacza przy­szłość dla naszego miasta – trzeba zburzyć tylko twój dom

Sofizmat omija istotny dla argumentu materiał

Inna wersja sofizmatu polega na pójściu na symbo­liczne ustępstwo poprzez przywołanie któregoś ze słabszych argumentów drugiej strony przed wytoczeniem przeważających argumentów wspierających twoje zdanie

• Oczywiście, jeśli kupimy większy samochód, będziemy musieli wykosztować się na nowe pokrowce na fotele. Ale pomyśl tylko o korzyściach! Wszystkie zakupy zmieszczą się w bagażniku, będziemy mogli jeździć nim na wakacje, będzie ci nim wygodniej wozić dzieci, a ponieważ jest szybszy, będziemy mogli skrócić czas podróży

23. Każde dziecko wie – …że mój pogląd jest słuszny. Dzieci wiedzą więcej niż Google.
Słuchacze, nie chcąc okazać się ignorantami w sprawach powszechnie rozumianych nawet przez dzieci, powinni zachować swoje wątpliwości dla siebie.

Sofizmat odwołuje się do czynników innych niż dowody dla za­pewnienia akceptacji

• Jak mój uczony kolega jest niewątpliwie świadom, każde dziecko wie, że o kolejności zaspokajania roszczeń wierzy­cieli mówi artykuł 1025 kodeksu postępowania cywilnego

• Cóż, nawet dla zwykłego siedmiolatka oczywistym jest, że chmury pyłu międzygwiezdnego rozgrzałyby się do stanu żarzenia i emitowałyby promieniowanie ciała do­skonale czarnego, gdyby nie to, że wszechświat stale się rozszerza

• Każde dziecko wie, że krwiożercze zombie są realnym zagrożeniem współczesnego świata

• Każdy widzi, że w tym przypadku…

• Każde dziecko zna opis obcych u Ezechiela, a nawet osoba niespełna rozumu zdaje sobie sprawę, że starożytne kataklizmy zostały spowodowane przez siły kosmiczne.Zwykły pięciolatek potrafi, się domyślić, że maczały w tym palce istoty pozaziemskie, więc jestoczywistym dla każdego, iż ziemia od setek lat jest obiektem ataków. Ponieważ nawetpoczątkujący badacze fenomenu UFO doskonale zdają sobie sprawę z tego, że…

Możesz rozpocząć wypowiedź od „oczywistych” stwierdzeń:

• Według nas prawdziwość tych poglądów jest niepodważalna

24. Argumentum ad lapidem – polega na całkowitym zignorowaniu argumentu i odmowie dyskutowania o jego podstawowej tezie

• To mój przyjaciel. Nie chcę słyszeć ani jednego złego słowa na jego temat.

Nie można odrzucić argumentu lub materiału dowodowego, dlatego że stoi w sprzeczności z panującą opinią.

25. Ignoratio elenchi – wykazywanie czego innego niż to, co miało być wykazane, przy zachowaniu pozorów, że wykazuje się właśnie to, o co chodziło.

• X: czy A jestmoralne?
  Y: z pewnością A jest legalne

• X: pana A spotkała prawdziwa niesprawiedliwość
  Y: to niekorzystna sytuacja, która…

• X: czy to zajęcie warte zachodu?
  Y: to z pewnością jest ciężka praca

• X: czy to prawda, że zrobili państwo dla tych ludzi…
  Y: nie o to przecież chodzi, prawda? Tym, czego dokonaliśmy…

Elenchi przenosi dyskusję na kwestie wygodniejsze dla strony, która stosuje tę taktykę

Sofizmat polega na założeniu, że jedna konkluzja jest rów­na drugiej, podczas gdy tak naprawdę wynikiem są dwa różne wnioski.
Gdy ktoś oskarżony o zrobienie czegoś, co w istocie zrobił, wiarygodnie zaprzecza czemuś innemu.

• Jak mój klient mógł zlecić to morderstwo? Dowiodłem bez cienia wątpliwości, że w tym czasie nie było go nawet w kraju. – co nie zmienia faktu, że mógł zlecić morderstwo przez telefon

Jeśli używasz tej techniki – im bardziej szczegółowe i złożone będą twoje dowody, tym mniejsza szansa, że ktokolwiek będzie pamiętać co tak naprawdę było zarzutem

26. Na wpół ukryty warunek – słowa wyrażają stwierdzenie ograniczone, ale konstrukcja i akcent pomijają warunkowość

• praktycznie każdemu jednemu przypadkowi…

• niemal w każdym przypadku jasno ustalono związek pomiędzy…

• X raczej nie powoduje Y

• każdej podobnej akcji zwykle towarzyszy…

• większość przypadków… które niemal bez wyjątku…

Jeśli pojawią się przypadki sprzeczne z zasadą, można wskazać, że twierdzenie nie miało obejmować wszystkich przypadków

Sofizmat ukrywa warunek i usuwa istotną informację

27. Argumentum ad nauseam – polega na ciągłym powtarzaniu swoich racji, zwykle wobec przytłaczających dowodów świadczących prze­ciwko nim, po to, by zostały łatwiej zaakceptowane

Pokonanie oporu przez zmęczenie lub wprowadzenie słuchaczy w błąd, aby myśleli, że wszystkie wątpliwości zostały już rozwiane.

• Rzeczy są po tym bielsze niż po wybielaczu, naprawdę bielsze niż po wybielaczu, tak, bielsze niż po wybielaczu

• Na żądanie podania się do dymisji odpowiedziałem 9 li­stopada, stwierdzając, że nie mam nic do dodania do mego oświadczenia z 4 czerwca. W tej chwili nie będę wypowiadał się szerzej na ten temat.

28. Nieistotny humor – do dyskusji wprowadza się zabawny materiał niemający z nią nic wspólnego, by odwrócić uwagę od argumentu

• Stanowisko mojego przeciwnika przypomniało mi pewną anegdotę…

• X: Co pan w ogóle wie o rolnictwie? Ile na przy­kład palców u nogi ma świnia?
  Y: Dlaczego nie zdejmie pan butów i nie po­liczy?

• Biskup: twierdzi pan, że pochodzi od małpy. A wolno mi zapytać, czy to od strony dziadka, czy babci?

Sofizmat polega na wykorzystaniu humoru do odwrócenia uwagi od wad i zalet omawianej sprawy. Przerywa wypowiedź i ośmiesza rozmówcę. Ożywia dyskusję i rozprasza uwagę. Daje czas do namysłu.

29. Nieosiągalna doskonałość – niedoskonałość jest wskazywana jako powód do odrzucenia, nawet jeśli inne opcje też nie są doskonale.

• Powinniśmy zakazać pozyskiwania energii nuklearnej, bo nigdy nie będzie to całkowicie bezpieczne – podobnie jak węgiel i ropa

• Jestem przeciwny spędzeniu urlopu na greckich wyspach bo nie możemy zagwarantować tego, że będziemy się fam dobrze bawić

• Musimy zakazać stosowania nowego leku na serce, bo przy jego stosowaniu zdarzają się skutki uboczne w po­staci kłopotów natury neurologicznej

Jeśli żadna z opcji nie jest doskonała, niedoskonałość nie jest podstawą do odrzucenia

Sofizmat może podkopać każdą propozycję. Występuje w dwóch wersjach:

1) odrzucenie propozycji dlatego, że nie idzie wystarczająco daleko, wskazujesz niedoskonałości i sugerujesz, że potrzeba mocniejszego rozwiązania

• Uwa­żam, że potrzebujemy zastosowania o wiele drastycz­niejszych środków, szerszego spojrzenia na całość pro­blemu i dlatego proponuję, abyśmy…

2) żądanie czegoś daleko wkraczającego poza możliwości tych, którzy podejmują decyzję, i w ten sposób przeciwstawić coś, czego nie mogą zrobić, czemuś, co zrobić mogą

30. Niezaakceptowany entymemat – Entymemat to argument, którego jeden z elementów jest do­rozumiany, a nie stwierdzony. Obie strony akceptują ciche założenie, np:

Polityk o kiepskiej prezencji ma małe szanse zwycięstwa w wyborach,
zatem X ma małe szanse zwycięstwa w wyborach.
Założenie: X jest politykiem o kiepskiej prezencji

Sofizmat powstaje wtedy, gdy niewypowiedziany element nie jest akceptowany

• X: czy chciałby pan porozmawiać o Biblii?
  Y: jestem buddystą
  Obie strony przyjmują z góry fakt, że buddyści nie dyskutują o Biblii

  X: czy chciałby pan porozmawiać o Biblii?
  Y: buddyści nie dyskutują o Biblii
  Osoba X przypuszcza, że Y jest buddystą

• Kochanie, jest mi bardzo przykro. Zapracowani ludzie często zapominają o takich sprawach jak rocznice

• Tak, spóźniłem się. Ostatnio nie sposób polegać na punk­tualności autobusów i pociągów – ale przecież mieszkasz po drugiej stronie ulicy

• Nie jestem zadowolony z tego, że wybrano X. Nie można być zadowolonym z ludzi, którzy żerują na bogatych wdowach

Podaj ogólne stwierdzenie jako odpowiedź na indywidualną sytuację. Słuchacze automatycznie przyjmą brakujące przypusz­czenie, że ogólna sytuacja odnosi się do tego konkretnego przypadku

31. Argumentum ad novitam – sofizmat polegający na myśleniu, że nowość jest czynnikiem wpływającym na słuszność.

• Te nowe wieżowce to przyszłość. Sami powinniśmy takie budować.

• Nowa ekonomia, nowe badania, najnowsze teorie, najświeższe wieści, nowe przekonania

• Czy będziemy jak zwykle popierać zachłanność, pozwa­lając na wybudowanie kolejnego supermarketu, czy też odpowiemy na nowąświadomość społecznych potrzeb, budując nowoczesną świetlicę dla osób bezrobotnych?

Zarówno nowość, jak i starość (ad antiquitam) mogą być wykorzystane jako sofizmaty w celu wsparcia jakiegoś stanowiska.

Sofizmat ad novitam wprowadza nieistotny fakt w postaci wieku propo­zycji, który ma być argumentem wpływającym na jej akceptację.

To, że coś jest nowe (lub stare) nie oznacza, że jest słuszne, niezawodne, bezpieczne.

32. Argumentum ad numeram – niesłusznie łączy ilość osób popierających dane twierdzenie z tym, czy jest prawdziwe. Sofizmat ad numeram zakłada, że pomysły cieszące się olbrzymim poparciem mają większą szansę na bycie trafnymi.

• 50 milionów Francuzów nie może się mylić

• Wszyscy robią X, dlaczego ty nie?

• 100 pierdylionów klientów na całym świecie nie może się mylić

• Jeśli nie jest to prawdą, dlaczego miliony ludzi wierzyły w to przez tyle wieków?

To, czy twierdzenie jest prawdziwe, czy fałszywe, nie zależy od ilości zwolenników lub przeciwników. Prosta obserwacja może być błędna, niezależnie od tego, ile milionów ludzi ją potwierdzi.

Sofizmat odwołuje się do liczebności albo do liczby tych, których szanujesz [autorytetów, osób na stanowiskach]

Ad numeram jest bardzo często używany przez demagogów i mówcy przemawiających do tłumów.

Używając tego sofizmatu
a) powinieneś wyrazić oburzenie, że słuszne poglądy podzielane przez tak wiele osób są ignorowane [+ to może być dowód na istnienie zmowy milczenia/spisku wśród elit rządzących]
b) gdy stoisz po stronie mniejszości – powołanie się na przeszłość, kiedy miałeś miałeś przewagę liczebną
c) powołanie się na inne kraje, w których znajduje się potrzebna ci większość

33. Obelżywa analogia – przeciwnik [lub jego zachowanie] porównywany jest z czymś, co wywoła niekorzystne skojarzenia na jego temat u słuchaczy [zdyskredytowanie go, ośmieszenie, wywołanie pogardy]

• …uśmiech na podobieństwo srebrnej tabliczki na trumnie

• X zaproponował żebyśmy zagrali w szachy, choć na szachach zna się nie lepiej niż ormiańska gwiazda rocka

• Aktor poruszał się po scenie zdenerwowany niczym dziewica oczekująca sułtana

• Pozwólcie, że gratulując mojemu współpracownikowi jego nowej posady, wspomnę o tym, że nie ma na tym stanowisku większego doświadczenia niż rozbeczany pierwszoklasista w pierwszym dniu roku szkolnego

Sofizmat wprowadza dodatkowy materiał nie dotyczący sporu, ale wpływający na jego ocenę. Opiera się na skojarzeniach słuchaczy. Nieprawdziwe porównanie musi zawierać element prawdy.

34. Okrojone znaczenia – polega na mówieniu o jednej rzeczy, a pozwalaniu, by słuchający odczytał drugą.
Używamy słów w powszechnie przyjętym znaczeniu, ale gdy ktoś podważa nasze twierdzenie, uciekamy w dosłowną, sztywną definicję.

• Powiedzieliśmy tylko, że zainstalujemy centralkę tele­foniczną.
  Nie powiedzieliśmy, że będzie działała.

• Słuchaj wiem, że powiedziałem, iż będziesz się czul jak milioner.
  Znam wielu milionerów, którzy czują się marnie. Przestań narzekać.

• Powiedziałem, że jeśli się mylę, stawiam kolejną butelkę.
  Ta tutaj jest pełna mineralnej, ale to niewątpliwie butelka.

• Powiedziałem, że następnego papierosa zapalę dopiero po jakimś czasie.
  Pięć minut to też jakiś czas.

• Miałem na myśli, że…

• Jeśli przeanalizujecie moje słowa…

Sofizmat można zastosować na dwa sposoby:
1. wprowadzenie w błąd przeciwnika na samym początku
2. ucieczka do ograniczonej definicji, by zdobyć silniejszą pozycję w dyskusji

Słowa można rozumieć na dwa sposoby:
1. zacieśnienie słowa – możemy opisać właściwości, do których się odnosimy
2. rozszerzenie słowa – możemy podać przykład
np. wyrażenie „gwiazda filmowa” można przekazać jako:
1. funkcję, jaką pełni aktor odgrywający główną rolę
2. wymienić kilka znanych gwiazd kina

35. Sofizmat genetyki („przeklinanie pochodzenia”) – odrzucasz argument lub opinię, bo nie lubisz jej źródła.
Ludzie mają mniejsze zaufanie do poglądów pochodzących od tych, których nie lubią, niezależnie od cech samego poglądu.

• Majstrowanie przy genach to pomysł faszystów. Właśnie do tego dążył Hitler.

• Nie miej takiej obsesji na punkcie punktualności. To Mussolini chciał, żeby wszystkie pociągi przyjeżdżały punk­tualnie

• Sprzeciw wobec nowego rozkładu jazdy miejskiego auto­busu pochodzi wyłącznie od firmy X i jako taki może zostać zignorowany

Błąd logiczny polega na tym, że zakłada się, iż pochodzenie argumentu wpływa na jego słuszność.

36. Oślepianie nauką – nieistotny materiał w postaci naukowego żargonu uniemożliwia słuchaczom ocenę argumentów na podstawie dowodów.
Sofizmat oznacza specjalizowanie się w naukowym, technicznym żargonie, mające na celu zmylenie słuchaczy tak, by myśleli, że padają słowa o wartości naukowej, wsparte przez obiektywne i empiryczne dowody.

• Niewielki, udomowiony czworonogi drapieżnik znalazł się w pozycji siedzącej na powierzchni warstwy plecio­nej materii o drobnych oczkach umieszczonej w pozycji horyzontalnej

• Wykres przepływu ludności dla okresu po godzinach szczytu ujawnia zjawisko dekantacji skoncentrowanych jednostek pasażerskich w grupach otaczających okolice centrum

Stosując ten sofizmat:
1. używaj kwiecistych, ozdobnych sformułowań
2. nigdy nie używaj słów czteroliterowych, zwłaszcza jeśli w ich miejsce można wstawić wyraz dwudziestoczteroliterowy
3. przekształć to, co banalne, trywialne i łatwe do obalenia, w coś głębokiego, robiącego wrażenie i czemu trudno zaprzeczyć

37. Sofizmat hazardzisty (gracza) – wiara, że następna kolejka/rozdanie/rzut w jakiś sposób zależy od poprzedniego. Hazardzista myli prawdopodobieństwo w całej sekwencji z prawdopodobieństwem w jednym z jej elementów.
Każde przypadkowe lub losowe wydarzenie jest odrębne od poprzedniego lub następnych.

• Do trzech razy sztuka – dwie porażki nie zwiększają szansy na powodzenie za trzecim razem.

• Na 20 ostatnich rzutów na czerwone padło 13 razy
  To oznacza, że zacznie padać na czarne, więc stawiam na czarne

• Jestem w tej sprawie po stronie X
  X nie mo­że zawsze się mylić

• W Paryżu padał deszcz przez połowę miesięcy letnich w ciągu ostat­niego stulecia.
  Ponieważ w ostatnich dwóch latach świe­ciło tam słońce, w tym roku są duże szanse, że będzie lało

• Ponieważ moje 3 wcześniejsze decyzje były błędne, to – jak sądzę – powód do stwierdzenia, że wyczerpałem już swojego pecha i tym razem podjąłem słuszną decyzję

• Poprzednich czterech prawników, z którymi miałem do czynienia, było naciągaczami.
  Piąty musi już być lepszy

Możesz wykorzystać sofizmat gracza przez odwołanie się do przekonania, że los jest w jakimś stopniu sprawiedliwy.

38. Pociąg bez hamulców – argument użyty do poparcia działania popiera jego kontynuacje. Gdy osiągniesz pożądany cel, nie możesz wysiąść, musisz pojechać dalej.
Jeśli chcesz zatrzymać się w określonym miejscu, potrzebujesz kolejnego argumentu, by to zrobić.

• To, że wszyscy płacimy składki na służbę zdrowia, daje państwu wystarczające prawo do zakazania pa­lenia, bo palacze częściej chorują.
  argument: koszt zachowania palaczy nie powinien być przerzucany na innych – to pociąg bez hamulców. Pasuje do każdego zachowania, mającego niekorzystny wpływ na zdrowie.

• Zgodziliście się na utworzenie w mieście sali do gry w pokera, bo ludzie powinni mieć możliwość uprawiania hazardu, jeśli mają ochotę. Teraz proponuję ustawienie automatów do gry na każdym rogu albo wybudowanie kasyna dokładnie z tego samego powodu.

Sofizmat powstaje wtedy, gdy ktoś przedstawia ogólny argument na poparcie czegoś, co uważa za szczególny przypadek.Słuchający zaczyna się zastanawiać, dlaczego argument powinien być ograniczony tylko do tego przypadku.

Stosując ten sofizmat, odwołaj się do rzeczy, które większość ludzi popiera – ratowanie życia, bezpieczeństwo i wykształcenie dzieci itd.
Wykorzystaj poparcie dla tych rzeczy, by przenieść je na swoją propozycję.

Jeśli chcesz zatrzymać pociąg bez hamulców – wskaż na absurdalne stacje na jego dalszej drodze.

39. Argumentum ad populum – mówca zamiast prezentować istotny dla sprawy materiał, odwołuje się do popularnych przekonań, oczekiwań. Odwołuje się do tłumu, podsyca emocje, wątpliwości i uprzedzenia. Opiera swoje racje tylko na nich. Słowa obliczone są na podniesienie temperatury emocji tłumu.

• Jestem przeciwny strefom wolnego handlu, bo zamieniają się one w okolice podejrzanych interesów, zaludnione przez „lewych” biznesmenów i spekulantów.

• Czy musimy patrzeć, jak ulice miast naszego kraju są oddawane ludziom o obcych twarzach? (ksenofobia, implikacja: „obce twarze” nie pasują do naszych ulic)

• Jeśli pozwolimy na zamknięcie lokalnego sklepiku, będzie to oznaczało, że ciężko zarobione pieniądze wypłyną ze społeczności do kieszeni bogatych biznesmenów w dro­gich samochodach. Lokalny sklepik jest częścią naszego sąsiedztwa, to przyjazne miejsce na naszej ulicy

Stosując ten sofizmat, należy używać słów-kluczy tam, gdzie ludzie uważają, że uprzedzenia są nie na miejscu, np:
mniejszości narodowe = obcy / przybysze

40. Post hoc, ergo propter hoc [„po tym, a więc/zatem na skutek tego”] – błąd polegający na przypuszczeniu, że skoro jedno wydarzenie następuje po innym, to drugie zostało wywo­łane przez pierwsze.

A –> B = B –> A

Pochopnie wnioskuje się, że A jest przyczyną B, wyłącz­nie na podstawie, że B nastąpiło po A. Przesłanka mówiąca, że zdarzenie A wystąpiło przed B, stanowi wsparcie dla poglądu, że A jest przyczyną B, nie może jednak stanowić podstawy twierdzenia o istnieniu związku przyczynowo-skutkowego między A i B.

• Natychmiast po wprowadzeniu na rynek puszkowanej fasoli liczba nieślubnych dzieci poszybowała wysoko w górę, zjawisko to nie osłabło, dopóki mrożona fasola nie wyparła puszkowanej. Związek jest aż nadto oczywisty.

• Rozpoczęła się pełnia księżyca i zaraz po tym poprawiła się pogoda, zatem to zmiana fazy księżyca była przyczyną poprawy pogody

• Chory X modlił się codziennie i prosił Boga o zdrowie, zatem to, że poczuł się lepiej oznacza, że Bóg go uzdrowił

• X: Zamykanie ludzi w więzieniach to barbarzyństwo. Powinniśmy starać się zrozumieć przestępców i leczyć ich za pomocą otwartych więzień i terapii
  Y: Próbuje się tego w Szwecji od 1984 roku i oto rezul­taty: samobójstwa, wszędzie pełno pijaków, a na pułkach sklepowych brakuje czipsów i coca-coli
  [Sofizmat: połączenie nieprzyjemnych zdarzeń, które nastąpiły później z działaniem tego czynnika]

• Gdy X zachorował na grypę, wyzdrowiał po wypiciu tłuszczu z nietoperza – zatem tłuszcz z nietoperza to skuteczne lekarstwo

1) Jeśli wykonuje się działanie C w intencji uzyskania skutku D, to gdy D rzeczywiście zaistnieje, jest on kojarzony z działaniem C.

2) Błędem jest wnioskowanie o związku przyczynowo-skutkowym między zjawiskiem A i B na podstawie stwierdzonej zależności statystycznej pomiędzy nimi. Przesłanka nie przesądza o istnieniu takiego związku. Związek statystyczny między A i B może być wywołany czynnikiem C, który jest przyczyną wystąpienia A i B.

3) Innym błędem jest założenie, że istnieje tylko jedna przyczyna zjawiska i niedostrzeganie wielu innych czynników, które mogą mieć wpływ na jego powstawanie.

4) Błędem jest również doszukiwanie się przyczyn wyłącznie w zjawiskach wyjątkowych, nadzwyczajnych, wy­wierających duże wrażenie

• X jest wegetarianinem i zapadł na rzadką chorobę, zatem to wegetarianizm jest przyczyną choroby

Zdarzenia A i B mogły nastąpić jedno po drugim, ale nie można założyć, że jedno nie miałoby miejsca, gdyby do drugiego nie doszło.
Każde zdarzenie poprzedzane jest przez nieskończoną liczbę innych zdarzeń.

Sofizmat łączy ze sobą wydarzenia wstawiając w lukę pomiędzy nimi serię niewidzialnych zdarzeń.

41. Pozorny dylemat – polega na fałszywym, nieprawidłowym łub mylnym przed­stawieniu dylematu (konsekwencji, wyboru) tam, gdzie on nie istnieje. Dylemat informuje o konsekwencjach różnych działań oraz o tym, że ponieważ musimy podjąć któreś z działań, mu­simy zaakceptować jego konsekwencje.

koniunkcje – odmienne przekonania co do konsekwencji
dysjunkcja – dylemat zostanie uznany za pozorny, jeśli wybór nie wyczerpuje wszystkich opcji

• Jeśli pozwolimy, by w naszej okolicy stworzono dom opieki dla trudnych nastolatków, będzie on albo pusty, albo pełny. Jeśli będzie pusty, okaże się bezużyteczną stratą pieniędzy, ale jeśli będzie pełny, w okolicy znajdzie się więcej chuliganów, niż jesteśmy w stanie opanować. Dlatego też, niechętnie, ale….

• X: Jeśli sąd stanie po mojej stronie, nakaże mu zapłacić.
  Jeśli stanie po jego stronie, on wygra swoją pierwszą sprawę i tym samym będzie musiał mi zapłacić.
  Ponie­waż musi zapaść wyrok na jego lub na moją korzyść, muszę dostać swoje pieniądze.
  Y: Wręcz przeciwnie. Jeśli sąd zdecyduje na moją korzyść, postanowi, że nie muszę płacić. Jeśli zdecyduje na korzyść X, będzie to oznaczało, że wciąż nie wygrałem swojej pierwszej sprawy i nie muszę płacić.
  Ponieważ musi zapaść wyrok na jego lub na moją korzyść, tak czy owak nie muszę płacić.

• X: Jeśli będziesz mówił prawdę, ludzie będą cię nienawidzić, a jeśli będziesz kłamał, bogowie będą cię nienawidzić.
  Ponieważ nie masz innego wyjścia, jak mówić prawdę lub kłamać, będziesz znienawidzony albo przez ludzi, albo przez bogów.
  Y: Jeśli będę kłamał, ludzie będą mnie za to kochać. A jeśli będę mówił prawdę, pokochają mnie bogowie.
  Ponieważ nie mam innego wyjścia, jak kłamać lub mówić prawdę, będę kochany albo przez ludzi albo przez bogów.

Często podawane są informacje nieprawidłowe, a wybór w rzeczywistości nie jest tak ograniczony, jak jest to przedstawiane.
Obrona przed sofizmatem:
a) zaprzeczyć temu, że opisane konsekwencje nastąpią
b) wskazać, że jedna lub obie koniunkcje są fałszywe
c) wykazać, że sam wybór jest fałszywy
d) wykazać, że wybór jest szerszy niż zaprezentowano
e) odbicie dylematu – stworzenie dylematu z tych samych części, ale skierowanych w przeciwną stronę

Stosując sofizmat, wskaż na to, że może dojść do jednej z dwóch sytuacji, a skutki każdej z nich będą niedobre.

42. Pozytywna konkluzja z negatywnych przesłanek – argument, który prowadzi do konkluzji z dwóch przesłanek, nie może mieć dwóch przesłanek negatywnych, ale może mieć jedną, pod warunkiem że konkluzja też będzie negatywna.
Sofizmat występuje wtedy, gdy z dwóch przesłanek, z których przynajm­niej jedna jest negatywna, wyciągamy pozytywną konkluzję.

• Niektóre koty nie są głupie,
  a wszystkie koty to zwierzęta,
  więc niektóre zwierzęta są głupie.

Jeśli każda rzecz ma inną relację z trzecią, nie mogą razem należeć do jednej klasy.

Sofizmat pozytywnej konkluzji z negatywnych przesłanek sugeruje, że rzeczy należą do jakiejś klasy, mówiąc nam o rzeczach, które do niej nie należą.

43. Proces nieważny – jeśli jakieś określenie w konkluzji odnosi się do całej klasy, to do­wody wskazujące na tę konkluzję też muszą mówić o całej klasie. Sofizmat nieważnego procesu pojawia się, gdy przesłanki mówią tylko o jakiejś części klasy, a w konkluzji nagle pojawia się reszta tej klasy. Innymi słowy,próbujemy dojść do konkluzji na temat rzeczy, co do których nie mamy dowodów.

termin rozłożony – obejmuje całą swoją klasę

• Wszyscy rowerzyści to ludzie oszczędni, a żadni rolnicy nie są rowerzystami, więc żadni farmerzy nie są oszczędni
  przesłanka: rowerzyści są częścią klasy ludzi oszczędnych
  konkluzja: w całej klasie nie ma ani jednego rolnika

• Wszyscy komornicy są funkcjonariuszami publicznymi i wszyscy komornicy są bezwzględni, a zatem wszyscy funkcjonariusze publiczni są bezwzględni.

• Niektórzy Australijczycy to fajni goście, a niektórzy oszu­ści to niefajni goście, więc niektórzy Australijczycy nie są oszustami

44. Przerzucenie ciężaru udowodnienia – prezentowanie twierdzenia bez uzasadnienia przy założeniu, że jeśli słuchacze chcą je odrzucić, muszą udowodnić, że jest nieprawdziwe.

• Twierdzisz, że Bóg/niewidzialne elfy/demony/ufo/jednorożce nie istnieją? Udowodnij!

• Wierzę, że sekretny spisek Iluminatów i cyklistów potajemnie kierował wydarzeniami na świecie przez setki lat. Udowodnij mi, że to nie prawda!

Propozycja powinna zostać uzasadniona, a nie opór przed nią.

• X: Chciałbym…
  Y: Dlaczego?
  X: Podaj mi jeden dobry powód, dlaczego nie…

Sofizmat zakłada, że coś jest akceptowalne, jeśli nie dowiedziono, że jest inaczej.

Stosując ten sofizmat, możesz powiedzieć:

• Czy możesz mi wskazać przekonujący dowód, który świadczy o tym, że jest inaczej?
  – słuchacz poda przykłady, dając ci szansę na obalenie tych przykładów zamiast przedstawienie argumentów.

45. Quaternio terminorum (sofizmat czterech terminów) – trzylinijkowy argument wymaga, by jeden termin był powtórzony w pierwszych dwóch linijkach i wyeliminowany z konkluzji. Zasada działania: zestawienie ze sobą dwóch rzeczy poprzez ustosunkowanie ich do trzeciej rzeczy.

termin średni – jest powtarzany w przesłankach, znika w konkluzji

Sofizmat quaternio terminorum pojawia się, gdy mamy cztery osobne terminy i nie możemy prawidłowo wyciągnąć konkluzji.

• Jan siedzi na prawo od Piotra,
  a Piotr na prawo od Pawła,
  więc Jan siedzi na prawo od Pawła

• Jan podziwia Piotra,
  a Piotr podziwia Pawła,
  więc Jan podziwia Pawła

• Chiny są pokojowo usposobione wobec Francji,
  aFrancja jest pokojowo usposobiona wobec USA,
  więc Chiny muszą być pokojowo usposobione wobec USA.

• Jan jest ojcem Piotra,
  a Piotr jest ojcem Pawła,
  więc Jan jest ojcem Pawła

Błąd pojawia się dlatego, że terminy są rozdzielone czasownikiem „być”.
Jeśli w następnej linijce nie pojawia się cały termin, pojawia się sofizmat quaternio terminorum.

• Jan jest ojcem Piotra,
  a ojciec Piotra (<– termin średni) jest ojcem Pawła,
  więc Jan jest ojcem Pawła

Skuteczne użycie sofizmatu – przemycenie go w grupie porównań i po kilku tego typu zabiegach, przemycić relację, której nie da się przenieść:

• Kochanie, jestem od ciebie większy, silniejszy, bogatszy…
  Mimo to szanuję cię. Ty pozostajesz w takich samych relacjach ze swoją matką,
  więc oczywiste jest, że muszę szanować twoją matkę

46. Reifikacja (konkretyzacja) – polega na przypuszczeniu, że słowa muszą oznaczać prawdziwe rzeczy. Zamiana cech opisowych w rzecz. Traktowania rzeczowników abstrakcyjnych jako przedmioty. Mówienie w jednej formie o rzeczach, które tak naprawdę mogą istnieć w innej – to sofizmat reifikacji.

• czerwona piłka – sofizmat: przypuszczenie, że czerwień jest obiektem, rzeczą, tylko dlatego, że istnieje słowo na jej określenie

• zebraliśmy błękit letniego niebai umie­ściliśmy go w kostce niebiańskiego mydła

• wyrzucił swoją przyszłość do śmieci, i spę­dził resztę popołudnia, starając się ją odnaleźć

• czerwień wylała się na niebo = niebo się zaczerwieniło

Słowa nie są dowodem na istnienie rzeczy, są narzędziami do mówienia o tym, czego doświadczamy. Używamy słów w charakterze etykiet, wiążąc je z rzeczami po to, żebyśmy nie musieli za każdym razem pokazywać ich palcem.

• X: Mówisz, że stoisz po stronie wolności, ale cały liberal­ny system demokratyczny ma w sobie esencję zniewolenia.
  Y: No dobra. Możemy to nazywać zniewoleniem. Ale ustalmy, że poprzez „zniewolenie” rozumiemy ludzi głosujących podczas wyborów wedle własnego uznania, mających dostęp do wolnej prasy, niezawisłych sądów itd.

Zastosowanie sofizmatu reifikacji pomoże wykazać, że to, co ludzie twierdzą, iż popierają,
wymaga od nich popierania twojego stanowiska.
Weź wszystkie koncepcje abstrakcyjne, zamień je w prawdziwe byty i zacznij udowadniać, że ich prawdziwa natura jest zgodna z tym, co mówisz.

• Twierdzisz, że Bóg istnieje, ale przyjrzyjmy się tej kon­cepcji istnienia.
  Możemy mówić o stołach, które istnieją, krzesłach, które istnieją, ale żeby otrzymać czyste istnie­nie, musimy usunąć stoły, krzesła i wszystkie inne rzeczy, które istnieją, po to, by zostało samo istnienie. Usuwając wszystko, co istnieje, otrzymasz istnienie niczego, więc istnienie twojego Boga jest tym samym co nieistnienie.
  Istnienie nie istnieje.

47. Ruchome stanowisko – całkowita zmiana zajmowanego stanowiska (zdania, wypowiedzi), równocześnie twierdząc, że zachowuje się ciągłość.Ucieczka definicyjna.

• Powiedziałem, że ten projekt mi się podoba, i uważam, że jest dobry.
  Jednak podzielam obiekcje, które od was usły­szałem, i mogę tylko powiedzieć jak bardzo to utwierdza mnie w od dawna posiadanej opinii, że nie wystarczy, by projekt był dobry i się podobał.

• Powiedziałem, że po tych wyborach będziemy silniejsi.
  Obaj wiemy, że partię może wzmocnić wiele rzeczy. Zawsze uważałem, że źródłem siły jest umiejęt­ność odpowiedzi na krytykę. Teraz, gdy nasze progno­zowane poparcie spadło do 9%, myślę, że…

• Po wysłuchaniu jego punktu widzenia, czuję, że poprawka posła X polegająca na wstawieniu słowa „nie” do mojej propozycji wyraża ducha tego, co chciałem po­wiedzieć. Akceptuję zatem tę poprawkę jako udosko­nalającą moją propozycję.

• Przegrana nie może być postrzegana jako porażka. To bardziej nauczka, która…

Sofizmat polega na unikaniu krytyki oryginalnej postawy, przyjmując inną.Krytyka musi się zacząć od nowa i być skierowana pod adresem nowego stanowiska, bo dotychczasowa krytyka była skupiona na czymś innym. Głównym celem taktyki jest ukrycie tego, że się myliłeś.

Ruchome stanowisko w argumentach religijnych – wszystko, czego istnienie zostało zaakceptowane, może być nazwane boskim. Dyskusja o siwobrodym starcu mieszkającym na chmurce w niebie, kończy się na przyjęciu abstrakcyjnej zasady rządzącej wszechświatem.

48. Secundum quid (pospieszne uogólnienie) – uogólnienie na podstawie bardzo nielicznych, niereprezentatywnych przypadków. Przeprowadzenie argumentu od szczególnego przypadku do ogólnej zasady.

• Byłem na terenie Politechniki Śląskiej przez 10 minut i spotkałem trzy osoby, wszystkie pijane. Wszyscy tutaj muszą trwać w stanie permanentnego upojenia.

• Nie kupuj tutaj. Kiedyś kupiłem tu ser i okazał się sple­śniały

• Wszyscy aktorzy to lewicujący wywrotowcy. Pozwólcie, że przytoczę kilka przykładów…

Jedna czy dwie sprawy w szczególnych okolicznościach nie usprawiedliwiają wprowadzenia ogólnej zasady.

Sofizmat możesz zastosować powołując się na jeden lub dwa przypadki, w miarę możliwości dobrze znane, które mogą być dowodami świadczącymi za ogólnym osądem.

49. Słomiana kukła – jest nieprawidłową interpretacją stanowiska przeciwnika, stworzoną przez ciebie w celu jej powalenia. Jeśli nie jesteś w stanie obalić argumentu przeciwnika, pogrążysz właśnie ją.

• X: Powinniśmy wprowadzić prawo zezwalające na po­siadanie marihuany
  Y: Nie. Społeczeństwo mające nieograniczony dostęp do narkotykówtraci etykę pracy i pragnie tylko natychmia­stowej gratyfikacji.

Kukła tworzona jest jako celowe wyol­brzymienie stanowiska przeciwnika.
Z wieloma poglądami łatwiej dyskutować, jeśli zaatakuje się ich wyolbrzymioną wersję. Każda interpretacja, w którą można łatwo trafić, może posłużyć jako tarcza strzelnicza.

Słomiana kukła jest sofizmatem, bo nie mówi nic na temat prawdziwego argumentu. Jej funkcją jest wywołanie pogardy, która po jej unicestwieniu zostania wymierzona w prawdziwą postać reprezentowaną przez tę kukłę.
Na przykład, obalając postać Darwina, możesz sprawić wrażenie, że obaliłeś teorię ewolucji. Koncentrując atak na słabym przeciwniku, możesz osłabić pozycję głównego przeciwnika.

50. Sofizmat analogii – polega na założeniu, że rzeczy podobne pod jednym względem muszą być podobne też pod innymi. Dokonuje się porównania na podstawie tego, co wiadome, i przechodzi się do założenia, że cechy niewiadome również muszą być podobne.

• Ciało polityczne, jak każde inne ciało, funkcjonuje naj­lepiej, gdy kierowane jest przez nieskrępowany umysł. Dlatego właśnie rządy autorytarne są skuteczniejsze

• Niemowlęta są nieprzewidywalne niczym pogoda [-podobna skłonność do moczenia i do wiatrów]

• Miała skórę jak milion dolarów

• Gdy nasza kultura dojrzewa, jedyną naturalną kontynu­acją jej rozwoju jest – tak jak w przypadku każdego innego organizmu – wydanie nasion, które będą ją roz­mnażać w odległych krajach

Sekwencja:
nie istnieje, istnieje, już nie istnieje = porównanie z żywymi organizmami.
organizacja = rodzina

Analogie pozwalają mówić o nowych rzeczach, używając określeń, które słuchacze już znają. Nadają historii znaczenie. Błąd polega na założeniu, że skoro pomiędzy dwiema rzeczami istnieją jakieś podobieństwa, to w kwestiach niezbadanych lub nieznanych też będą one do siebie podobne.

Analogia to narzędzie do komunikowania się, nie źródło wiedzy.

Użyj sofizmatu analogii przeciwko osobie, która pierwsza posłużyła się analogią. Przejmij tę wykorzystaną przez przeciwnika i wybierz z niej treści zbieżne z twoją argumentacją.

• X: Skoro nasza komisja wypłynęła na szerokie wody, pozwolę sobie wyrazić nadzieję, że wszyscy złapiemy raźno za wiosła, żeby nasza podróż przebiegła sprawnie
  Y: Przewodniczący ma rację. Nie możemy jednak za­pominać, że wioślarze są zwykle zakuwani w łańcuchy i chłostani. A gdy statek tonie, idą na dno wraz z nim.

51. Sofizmat istnienia – twierdzenia, które odnoszą się do całej klasy, niekoniecznie informują, czy istnieją jacyś przedstawiciele tej klasy.

• Wszystkie koty są samolubne – jeśli istnieje coś takiego jak koty, to są one samolubne. Nie sugeruje, że są jakieś koty.
  Niektóre koty są samolubne – istnieje coś takiego jak koty i niektóre z nich są samolubne

• Wszystkie istoty mające zdolności ponadzmysłowe są wrażliwe na ludzkie emocje, ale niektóre z nich są bar­dziej wrażliwe od innych i zwykle są zaniepokojone, gdy czują strach lub nienawiść

• Wszystkie ufo to statki kosmiczne i wszystkie statki kosmiczne są pozaziemskie, więc niektóre ufo są po­zaziemskie – ograniczając się tylko do niektórych, sugerujemy, że istnieją

• Wszyscy policjanci są wysocy, a żaden przyzwoity Ślązak nie jest wysoki, więc niektórzy przyzwoici Ślązacy nie są policjantami – nie ma żadnego dowodu, że istnieje coś takiego, jak przyzwoity Ślązak

Sofizmat pojawia się, gdy wyciągamy kon­kluzję o istnieniu z przesłanek, które tego nie sugerują
przesłanki = wszystko, żadne
konkluzja = niektóre

Sofizmat polega na włączeniu do konkluzji czegoś, na co nie przedstawiono dowodu – domniemanie, że to, o czym mowa, rzeczywiście istnieje

W dyskusji pojawiają się stwierdzenia na temat tego, jakie musiałyby być pewne rzeczy, gdyby istniały, i nagle spotykamy się ze stwierdzeniami na temat niektórych z nich [domniemanie ich istnienia]

52. Sprzeczne przesłanki – jeśli jedna przesłanka jest prawdziwa, druga musi być fałszywa.

• Wszystko jest śmiertelne, a Bóg nie jest śmiertelny, więc Bóg nie może być wszystkim – przesłanki są sprzeczne, jedna z nich musi być fałszywa. Wniosek jest niesolidny.

• Jest to prawdziwy profesjonalista, ale czasami istny amator.

• Mamy dwie przesłanki. Po pierwsze, że mleko jest białe, a po drugie, że nie jest białe. Jeśli prawdą jest, że mleko jest białe, to prawdziwe jest również stwierdzenie, że albo mleko jest białe, albo księżyc zrobiony jest z zielo­nego sera. Ponieważ wiemy też, że mleko nie jest białe, prawdziwa musi być druga opcja, czyli że księżyc zrobiony jest z zielonego sera.

Fałsz w sprzecznych przesłankach może zostać wyko­rzystany do udowodnienia wszystkiego.
Możesz wykorzystać sprzeczności, które są z reguły akceptowane w swobodnej wypowiedzi, i dalej powiązać je twardą logiką.

Prawdziwe przesłanki + prawidłowe rozumowanie = solidny argument

53. Statystki ex-post-facto – stosujemy zasady prawdopodobieństwa w odniesieniu do tego, co już było.

Sofizmat pojawia się, gdy z powodu wystąpienia wydarzeń, które miały na to niewielkie szanse, będziemy domniemywać dzia­łania jakiejś siły nadprzyrodzonej.

• Jakie mamy niezwykłe szczęście, że nasza planeta ma właściwy dla nas zakres temperatur i atmosferę, którą nasz gatunek może oddychać. W tym musi być coś więcej niż tylko przypadek – mikroorganizmy oddychające amoniakiem na planecie Pierdu-Pierdu mogą stwierdzić dokładnie to samo

• Pomyśl tylko, gdybyśmy nie zatrzymali się w tym samym hotelu, moglibyśmy się nigdy nie spotkać i nigdy nie pobrać – mogliby spotkać inne osoby, pobrać się z nimi, mówić dokładnie to samo i uważać się za równie szczęśliwych

• Wyciągnąłem asa pik. Była na to szansa jak 1/52, ale się udało – szansa na wyciągnięcie innej karty była dokładnie taka sama.

• W środę spotkałem moją ciotkę na Placu Zamkowym. Pomyśl o tysiącach ludzi, którzy tamtędy codziennie przechodzą, a zrozumiesz, jaka mała była szansa, żebyśmy się tam spotkali. Może mamy zdolności telepatyczne?

• Wierzę, że ta praca była mi przeznaczona. Zobaczyłem ogłoszenie na kartce, którą wiatr przykleił mi do twarzy. Mam przeczucie, że coś zadecydo­wało o tym, że znalazłem się we właściwym miejscu i czasie po to, bym dostał tę pracę.

Sofizmat wykorzystuje statystykę tam, gdzie nie ma na nią miejsca, by wykazać wpływ nieznanych sił. Pojawia się w spekulacjach dotyczących powstania życia i wszechświata, wykazując, jak mała była na to szansa.

54. Stwierdzenie następstwa (konsekwencji) – stwierdzenie skutku pomijając przyczynę zdarzenia, pominięcie faktów.

• [Kot ugryziony przez chorego na wściekliznę jeża umiera]
  Mamy tu martwego kota, więc w okolicy z całą pewno­ścią znajduje się chory na wściekliznę jeż – to jest możliwe, ale nie oznacza, że jeż był chory na wściekliznę. Martwy kot mógł zostać np. rozjechany, rozczłonkowany…

• Jeśli upuszczę jajko, ono się rozbije. To jajko jest roz­bite, więc musiałem je upuścić – stwierdzenie konsekwencji, coś mogło spaść na jajko lub ktoś inny mógł je upuścić

  • modus ponendo ponens – „tryb poprzez twierdzenie twierdzący”, prawo klasycznego rachunku zdań:

    • Jeśli upuszczę jajko, ono się rozbije
      upuściłem jajko
      więc się rozbiło

    • X był w pracy
      jeśli X był w pracy to widział się z Y
      zatem X widział się z Y

  • modus ponendo tollens

  • modus tollendo ponens

  • modus tollendo tollens

• Gdyby Chińczycy chcieli pokoju, wspieraliby wymianę kulturalną i sportową.
  Ponieważ wspierają takie wymia­ny, wiemy, że chcą pokoju – mogły istnieć inne powody

• Gdyby planował otruć żonę, kupiłby truciznę. I rzeczywiście kupił truciznę.
  Gdyby chciał poćwiartować jej ciało, potrzebowałby dużej piły. Taką piłę znaleziono w jego składziku z na­rzędziami.
  Gdyby próbował spalić dowody przestępstwa, kupiłby benzynę. Kanister benzyny znaleziono w jego garażu.
  Gdyby planował zamordowanie swojej żony, wykupiłby na jej nazwisko dodatkowe ubezpieczenie, i rzeczywiście wykupił dodatkowe ubezpieczenie

Osoba podająca takie argumenty myli kolejność skutków i przy­czyn – „jeśli… , to…”. Słuszne jest wykorzystanie przyczyny, by udowodnić skutek, lecz nie na odwrót.
jeśli… – przyczyna
to… – skutek

Sofizmat jest przydatny, jeśli chcesz komuś wmówić motyw. Motywów nie widać, ale działania wywołane przez motywy są widoczne.

55. Ucieczka definicyjna – zmiana znaczenia słów, by pokonać wątpliwości wywołane przez oryginalne sformułowanie stwierdzenia. Zmiana znaczenia zamienia je w inne stwierdzenie.

• Każdy wie, że gdy mówimy o tym, iż pociąg przyjechał punktualnie, mamy na myśli kolejową definicję punktu­alnego przybycia, czyli takiego, które mieści się w zakresie
  20 minut od podanej w rozkładzie godziny

• Gdy mówiłem, że nie piłem, miałem na myśli to, że nie piłem więcej niż przy normalnym towarzyskim spotkaniu

• X: Nie ma pan doświadczenia w walce z terroryzmem
  Y: No cóż, pracowałem jako doradca do spraw walki z terroryzmem dla rządów Malezji i Singapuru, spędziłem też cztery lata w szkole walki z terroryzmem w USA
  X: Chodziło mi o to, że nie ma pan doświadczenia to walce z terroryzmem w Polsce

• Oczywiście użyłem słowa „oczekiwania” w znaczeniu statystycznym, mnożąc prawdopodobieństwo zysków przez ich wielkość. Nie miałem na myśli tego, że oczekuję, iż cokolwiek się wydarzy

• Wasza wysokość, gdy stwierdziłem, że rządzą nami tyrani, miałem oczywiście na myśli poborców i urzędników

• Nie możesz przecież nazwać wycieczki do Bolonii pobytem za granicą

Sofizmat polega na zastąpieniu jednego znaczenia drugim, pod pozorem wyjaśnie­nia tego, co naprawdę miałeś na myśli. Pozwala pokonanemu w sporze zachować twarz poprzez stwierdzenie, że tak naprawdę obstawał przy zupełnie innych poglądach.

56. Ukryta kwantyfikacja – stwierdzenia na temat grupy, wszystkich lub tylko niektórych jej przedstawicieli. Czasami nie jest w ogóle jasne, do kogo odnoszą się stwierdzenia.
Sofizmat występuje wtedy, gdy niejednoznaczność wyrażenia pozwala na nieporozumienie co do zakresu jednostek, o którym mowa.

• Mechanicy z małych warsztatów to oszuści i złodzieje – zdanie nie mówi, czy chodzi o wszystkich czy tylko niektórych

• Nie sądzę, że powinniśmy zatrudniać X. Jest zapalonym wędkarzem. Wędkowaniem często pasjonują się ludzie lubiący bez­czynność, co według mnie jest bardzo złym znakiem – słuchacz zamienia słowa „często ludzie lubiący bezczynność” na „tylko ludzie lubiący bezczynność”

• Nastolatki są kłopotliwe

• Czy zauważyłeś może, że biskupi są otyli? Przypuszczam, że teraz, gdy X otrzymał mitrę biskupią, przybę­dzie mu tu i ówdzie parę kilo

Mówca nie wspomina ilości, mając nadzieję, że jego uwaga zostanie odczytana jako dotycząca wszystkich przedstawicieli danej grupy.

Sofizmat przypisuje jednostce cechy charakterystyczne grupy, do której należy, poprzez ukrywanie faktu, że cechy te dotyczą tylko niektórych członków grupy.

57. Wędzony śledź (zmiana tematu) – wykorzystuje się nieistotny materiał, by odciągnąć ludzi od przeprowadza­nego wywodu i przejść do innej konkluzji. Im mocniejszy trop, im dłużej utrzymuje się przed nosem rozmówcy, tym skuteczniej odwróci uwagę.

• X: Policja powinna uniemożliwić obrońcom przyrody urządzanie demonstracji uciążliwych dla reszty społe­czeństwa. W końcu na coś płacimy podatki.
  Y: Z całą pewnością globalne ocieplenie jest nieskoń­czenie gorsze niż odrobina niedogodności, prawda?

• X: Nigdy nie pamiętasz o moich urodzinach
  Y: Czy mówiłem ci już, jakie masz piękne oczy?

• X: Właściciele pubów zawsze próbują promować to, co przynosi im największe zyski
  Y: Myślę, że to kwestia przychodzącej i odchodzącej mody. Raz będą promować jasne piwo, bo myślą, że tego chcą klienci, ale rok czy dwa później mogą zacząć promować ciemne, ale z drewnianej beczki

Sofizmat wykorzystuje nieistotny materiał, uniemożliwiając osiągnięcie konkluzji. Powinieneś dobierać śledzie pod kątem tego, co wiesz, że interesuje twoich słuchaczy.

58. Wieloznaczność / sofizmat wieloznaczności – polega na używaniu słów w sposób niejasny. Wyraz, zwrot lub zdanie może posiadać kilka znaczeń.

Sens wypowiedzi odczytuje się na podstawie kształtu językowego i kontekstu jej wygłoszenia [okoliczności towarzyszące wypowiedzi: czas, miejsce, osoba mówiąca, osoba do której się mówi, wypowiedzi wcześniejsze, itp.]

Odbiorca dokonuje wyboru właściwego znaczenia na podstawie swej wiedzy o sprawach istot­nych dla danej tematyki.

• róg – instrument muzyczny, miejsce przecięcia się dwóch ulic
  X gra na rogu

• Na podstawie kontekstu stworzonego przez pytanie:
  Czy X potrafi grać na jakimś instrumencie?
  X gra na rogu

• Ustalono, że jadowite ropuchy, których jad zawiera toksyny bakteryj­ne, mogą być wykorzystane w medycynie – jad wszystkich jadowitych ropuch, czy tylko niektórych gatunków?

• Dowiedzieliśmy się z pewnych źródeł, że planowane jest wprowadze­nie na rynek nowego modelu fiata – „pewne źródła” oznacza „źródła godne zaufania” czy „jakieś, niektóre źródła”?

• Wczoraj żniwa przerwały ulewne deszcze – znajomość kontekstu, deszcz nie może zostać przerwany przez żniwa

Sofizmat wieloznaczności stosowany jest w celu wprowadzenia w błąd przeciwnika. Pojawia się zawsze, gdy wykorzystujemy słowa w więcej niż jednym znaczeniu, choć aby rozumowanie było zdrowe, niezbędne jest odczytywanie takiego samego znaczenia.

• Szczęście oznacza koniec życiowych zmagań – [w sensie: trudności]
  koniec życiowych zmagań to śmierć – [w sensie: życie – zmiana znaczenia]
  tak więc szczęście to śmierć

• Pół kromki jest lepsze niż nic
  Pieniądze są warte tyle co nic, jeśli nie ma się zdrowia
  Tak więc jeśli nie ma się zdrowia, lepiej mieć pół kromki niż pieniądze

• Trudno znaleźć w Polsce słonia, więc jeśli akurat jakie­goś masz,
  lepiej go pilnuj, bo jak go zgubisz, już nieznaj­dziesz

• Może pan być spokojny o to, że pański list zostanie po­traktowany z uwagą, na jaką zasługuje – *list trafia do kosza*

• Każdy, dla kogo pan X będzie pracował, może się uznać za szczęściarza

• Biorąc pod należytą uwagę

• Cóż, to wszystko zależy od tego, co pan rozumie przez to, że jest ze mną całym sercem

Wykorzystanie wielu znaczeń słów za­chęca do przeniesienia akceptacji z jednego pojęcia na inne, które przypadkowo nazywa się tak samo.

59. Wniosek zaprzeczający przesłankom – zaczyna się od stwierdzenia, że pewne rzeczy muszą być praw­dziwe, a następnie wyciąga się wniosek, który temu przeczy.

• X: Synu, ponieważ nie ma nic pewnego na tym świecie, musimy trzymać się tego, co dyktuje nam doświadczenie
  Y: Naprawdę, tato?
  X: Tak synu. To jest pewne

• Wszystko musi mieć swoją przyczynę. Ta z kolei musi mieć swój początek w poprzedniej przyczynie. Stąd, że nie można cofać się w ten sposób w nieskończoność, wiemy, iż musi istnieć pierwotny byt [pierwsza przyczyna], który rozpoczął cały proces.
  – jeśli wszystko musi mieć swoją przyczynę, jak może istnieć coś takiego jak pierwotny byt, który nie miał przyczyny?

• Nieważne, o ile etapów się cofniemy, wszystko musi mieć swój początek. Bóg wszystko rozpoczął

• Nic nie może trwać wiecznie. Musi istnieć Bóg, który to stworzył – i który trwa wiecznie

• Nigdy nie wierzcie w to, co ludzie mówią o cudownych lekach – to kłamstwo.
  Właśnie dlatego, że wiecie, iż mówię o tym otwarcie, wiecie też, że mówię prawdę, twierdząc, że mój wężowy olejek jest najbardziej nie­zwykły

Niekonsekwencja jest oznaką błędu. Jeśli wniosek jest sprzeczny z przesłankami, co najmniej jedno z nich musi być fałszywe.

Sofizmat często pojawia się w sporach religijnych. Ludzie myślą o bytach boskich, jako wyłączonych ze wszystkich reguł. „wszystko” = „wszystko, oprócz Boga”

Używając sofizmatu:
a) im dalej od wstępu do konkluzji, tym mniejsza szansa, że słuchacze dostrzegą sprzeczność
b) jeśli twój wniosek dotyczy rzeczy, którym zwykle przypisuje się nadzwyczajne cechy – sofizmat ma większe szanse na pozostanie niezauważonym
c) pozwól mówiącemu wygła­szać stwierdzenia o „wszystkich”, spośród których wyłączony będzie sam mówiący

60. Wydzielenie – przypisujemy jednostkom wcho­dzącym w skład grupy coś, co jest prawdziwe jedynie w odnie­sieniu do grupy jako całości. Może zostać wykorzystane do przypisania sobie
niezasłużonej chwały dzięki członkostwu w zasłużonej grupie.

• Francuzi są mistrzami rugby. X jest Francuzem, więc naturalnie musi być mistrzem rugby

• Mój przeciwnik przyjechał z Jaworzna, a nie jest to miasto znane z bystrych umysłów

• Pozwólcie, że ja to rozstrzygnę. My, Brytyjczycy, mamy większe doświadczenie w rozstrzyganiu sporów niż kto­kolwiek na świecie

• Kalifornia to bardzo bogaty stan, więc jeśli on stamtąd przyjechał, to też musi być co nieco wart

Wykorzystujemy przymiotniki do opisania całości zamiast jednostek ją tworzących [wieloznaczność rzeczowników w liczbie mnogiej]

Błąd złożonego wydzielenia – podklasy całości mają te same cechy co cała klasa

• Przeciętne małżeństwo ma 2,2 dzieci, które wychodzą na spacer z 0,7 kota i 0,25 psa. Mają 1,15 samochodu, który jakoś udaje im się zmieścić w 0,33 garażu

• Piloci oblatywacze regularnie giną, wydaje mi się więc, że kapitan X zginie nie raz i nie dwa

61. Wyjątek potwierdzający regułę – wiele osób, którym przedstawi się przykład zaprzeczający ich twierdzeniu, odrzuci go jako wyjątek potwierdzający regułę.

Sofizmat polega na odrzuceniu słusznego zarzutu wobec argumentu.

• X: pożycz 5 złotych. Zawsze ci oddawałem.
  Y: a ta pożyczka z zeszłego tygodnia?
  X: to wyjątek potwierdzający regułę. Wiesz, że w końcu ci zwrócę.

• Odkrycia z dziedziny medycyny są dokonywane na drodze drobiazgowych badań, a nie przez przypadek. Słyszałem, że przez przypadek odkryto penicylinę, ale każdy wie, że to była szansa jedna na milion

Jeśli uznamy wyjątek za szczególny i takim go określimy – akceptujemy fakt, że reguła, której przeczy, zwykle się sprawdza. Jeden przypadek uznajemy za odstępstwo od nienaruszalnej reguły.

62. Wykluczające się założenia – trzylinijkowy argument [sylogizm] ma dwa założenia i konkluzję. Założenia pełnią rolę dowodów, a konkluzja jest wyciągana na ich podstawie.

Sylogizm:
W obu przesłankach i wniosku występują łącznie trzy terminy.
We wniosku występują dwa terminy:
1. termin mniejszy – podmiot wniosku
2. termin większy – orzecznik wniosku
Termin nie występujący we wniosku występuje w obu przesłankach – to termin średni
Przesłanka większa – występuje w niej termin większy
Przesłanka mniejsza – występuje w niej termin mniejszy

• MaP – P to termin większy
  SaM – M to termin średni
  SaP – S to termin mniejszy
  [diagram Venna]

  [….. brak tekstu …. !!!]

• Każdy występek [Ma] jest przestępstwem [P] – przesłanka większa
  Każda bigamia [Sa] jest występkiem [M] –przesłanka mniejsza
  Zatem: Każda bigamia [Sa] jest przestępstwem [P]

Sofizmat wykluczających się założeń powstaje, jeśli oba założenia są negatywne = nie można wyciągnąć z niej prawdziwej konkluzji

• Żaden pracownik budowlany nie jest bankowcem
  a żaden bankowiec nie jest rybakiem,
  więc żaden pracownik budowlany nie jest rybakiem

• Niektórzy browarnicy nie są głupi,
  a niektórzy głupcy nie są bogaci,
  czyli niektórzy browarnicy nie są bogaci

• Żaden miłośnik tortów nie jest szczupły,
  a niektórzy pala­cze nie jadają tortów
  więc niektórzy palacze są szczupli

Dokonuje się porównania dwóch rzeczy poprzez związek, którą każda z nich ma z trzecią.
Gdy oba przesłania są negatywne = dwie rzeczy leżą w części lub całości poza klasą trzeciej rzeczy [i niczego nie dowodzą]

Jeśli chcesz wykorzystać ten sofizmat, używaj oczywistych truizmów, trzymaj się tego co jest zgodne z doświadczeniami słuchaczy. Wtedy łatwiej zaakceptują negatywne stwierdzenia jako prawdziwe i dodaj konkluzję, która wydaje się wiarygodna.

63. Sofizmat wypadku – gdy nienaturalne właściwości wy­jątkowego przypadku są wystarczające do usprawiedliwienia odrzucenia ogólnej zasady. Właściwości mogą nie mieć żadnego powiązania ze sporną kwestią i można w nich łatwo dostrzec rzadko spotykany i dopuszczalny wyjątek.

• X: Powiedział pan, że nigdy nie spotkał tego szpiega. Czy może pan być pewny, że nie znalazł się on obok pana na przykład w tłumie podczas meczu?
  Y: Cóż, nie mogę tego wykluczyć.
  X: Kiedy to zatem miało miejsce i jakie dokumenty zo­stały wtedy przekazane?

• Powinniśmy odrzucić zasadę, że należy oddawać to, co się należy.
  A co, jeśli jakiś człowiek pożyczy nam broń, a następnie postrada zmysły? Czy naprawdę powinniśmy oddawać broń w ręce szaleńca?

• Obietnic nie zawsze należy dotrzymywać.
  Przypuśćmy, że znalazłeś się na bezludnej wyspie wraz z austriackim hrabią będącym też szefem międzynarodowej organizacji szpiegowskiej. I przypuśćmy, że jedzenia wystarczy tylko dla jednego z was, a obiecałeś mu…

• Wszyscy zgadzamy się co do tego, że spalenie urzędu skarbowego jest słuszne, jeśli byłby to jedyny sposób uwolnienia uwięzionych w jego piwnicach wdów i sierot. Dlatego też to, czego się dopuściłem, nie było jednoznacznie złe

• A co w przypadku, w którym…

Uogólnienie można podważyć za pomocą wyjątkowych wypadków, w których się nie sprawdza.
Sofizmat nie dopuszcza wyjątków.
Jeśli okoliczności odbiegają od normy, można dopuścić wyjątek, który nie obala całego stwierdzenia.
Jeśli chcesz wykorzystać sofizmat – wynajdź najbardziej dziwaczny przypadek, na jaki stać twoją wyobraźnię.

64. Zaprzeczenie przyczynie – nie dopuszczenie możliwości, że różne wydarzenia, mogą mieć podobne skutki.

• Jeśli za dużo zjem, pochoruję się.
  Ponieważ nie zjadłem za dużo, na pewno nie będę chory

• Jeśli jest powolny, przegra.
  Ponieważ nie jest powolny, nie przegra – [modus ponendo tollens]

• Jeśli będziemy mieli silną armie, kraje, które się tego boją, mogą zdecydować się na atak.
  A zatem przez rozbrojenie wyeliminujemy to ryzyko

• Jeśli będzie się unikało czynników mających niekorzystne konsekwencje, można spodziewać się korzystnego skutku

Inne wydarzenia mogą zaowoco­wać prawie takim samym skutkiem, nawet jeśli wydarzenie, o którym mowa, nie będzie miało miejsca.
Sofizmat potwierdza skutek [„to…”] i zaprzecza przyczynie [„jeśli…”]
Sofizmat przypisuje tylko jedną przyczynę wydarzeniu, choć przyczyn może być kilka. Nie dopuszcza innych możliwości.

65. Zatruwanie studni – sofizmat polega na stosowaniu nieprzyjemnych uwag pod adresem każdego, kto mógłby nie zgadzać się z wybranym stanowiskiem

• Oczywiście mogą się zdarzyć osoby o skrzywionym osą­dzie, które wolą autobusy od pociągów

• Wybór szkoły jest jedynie narzędziem, za pomocą którego klasy średnie kupują swoim dzieciom przewagę eduka­cyjną

• Każdy poza ostatnim idiotą zdaje sobie sprawę, że pie­niądze przeznaczane na edukację są niewystarczające

Zamiast obrażać dyskutanta, osoba zatruwająca studnię dąży do tego, by obrazić każdego, kto odważy się sprzeciwić.

66. Sofizmat plurium interrogationum [złożone pytanie] – kilka pytań zostaje połączonych w jedno w ten sposób, by trzeba było na nie odpowiedzieć „tak” lub „nie”, osoba, której zostało
ono zadane, nie ma możliwości udzielenia odrębnych odpo­wiedzi na każde z pytań.
Inna wersja polega na stawianiu pytania z nieprawdziwym, albo wątpliwym założeniem

• Czy przestał pan już bić swoją żonę?

• Czy ten mężczyzna miał coś w ręku? mogła to być broń? mierzył z niej do kogoś?

• Czy wywołane przez pana firmę zanieczyszczenie śro­dowiska zwiększyło, czy zmniejszyło pańskie dochody? Czy pańskie mataczenia zaowocowały dla pana awan­sem?

• Dlaczego zmusiłeś żonę, by zmieniła testament na twoją korzyść? I dlaczego poszedłeś potem do sklepu z arty­kułami chemicznymi po trutkę na szczury? Dlaczego później…?

Pytania zaczynają się często od słów „kto” i „dlaczego” – dotyczą faktów, które nie zostały jeszcze ustalone.

67. Życzeniowe myślenie – dopuszczamy twierdzenie dlatego, że chcie­libyśmy, by było prawdziwe, a nie dlatego, że jest poparte prawidłowymi argumentami lub przesłankami.
Błąd popełniamy, odrzucając coś tylko z tego powodu, że nie chcemy, by było prawdą.

• Nie może umrzeć. Bez niego nie damy sobie rady

• Pójście do pracy przy tak paskudnej pogodzie nie skoń­czyłoby się dla nikogo niczym dobrym. Myślę, że wezmę sobie dzień wolnego i zostanę w łóżku

• Oczywiście, że proekologiczne rozmowy odniosą sukces. Gdyby było inaczej, oznaczałoby, że ludzkość jest na najlepszej drodze donikąd

• Czy nie byłoby miło mieć nadzieję na życie po śmierci?

• Ten interes odniesie sukces. Będziesz miał olbrzymi zysk z tej inwestycji.

Życzeniowe myślenie wpływa na ocenę sytuację na którą nie mamy wpływu.
Jeśli chcesz użyć sofizmatu do przekonywania innych – odwołaj się do ich życzeń, nie swoich własnych.

68. Znaczące słowa – słowa obliczone na wzbudzenie reakcji bardziej przychylnej lub wro­giej od tej, która wynikałaby z faktów

• Czy uwierzymy słowom tego przestępcy, czy też słowom człowieka, którego honor i prawość można postawić za wzór?

• I znowu wyszło na jaw, że… – „wyszło na jaw” sugeruje, że odkryto coś złego, brzydkiego, ukrywanego

• Niemcom udało się co prawda strzelić gola w pierwszej połowie, ale wysiłki Polaków zostały nagrodzone w dru­giej, kiedy to…

• Opinia publiczna potrafi odróżnić uprawiane przez partię X kupowanie głosów od realizowania obiet­nic wyborczych przez Y

• X wzywa… = X konsultuje się

• Czy nie jesteścieporuszeni słuszną sprawą, za którą w tej chwili stoją tysiące zatroskanych demonstrantów na…. ?

• Czy jesteście bardziej skłonni uwierzyć wyważonym sło­wom szanowanego na świecie publicysty, czy pospiesznie skleconej opinii osoby o powszechnie znanej wątpliwej reputacji?

Stronnicze sformułowania, mocne stwierdzenia są sofizmatem, ponieważ mogą mogą zostać wykorzystane do tego, by wpłynąć na nastawienie do twierdzenia.
Błąd: nastawienie nie jest częścią argumentu
Uczciwa prezentacja argumentu powinna zawierać słowa, które są neutralne.
Przekazanie w wypowiedzi swojego nastawienia w celu wywołania określonej reakcji u odbiorców = sofizmat, dodatkowy materiał: odczucia, emocje, subiektywność
Opis wydarzeń może skłaniać do opowiedzenia się po którejś ze stron poprzez dobór słów, a nie opisywane wydarzenia

Dobierz słowa w taki sposób, by obserwator w ogóle nieznający faktów poczuł różnicę pomiędzy twoim „rozważnym i obiektywnym”,a „bezmyślnym” i „wściekłym atakiem”przeciwnika.

69. Sofizmat winy – ob­winia się kogoś niezależnie od tego, co się stało.
Błąd: przesłanki są nieistotne, gdy deklaracja winy jakiejś osoby poprzedza skutek jej działania

Sofizmat pozwala na atakowanie wszystkiego. Każdy możliwy efekt spotka się z takim samym, negatywnym osądem.

Wykorzystuje fakt, że wolimy dowiadywać się o innych czegoś złego niż dobrego.

Wykorzystanie sofizmatu:przepowiedz niekorzystny efekt, przedstaw alternatywną konsekwencjępoprzedzając ją słowami „a nawet jeśli…”

70. Argumentum ad crumenam – zakłada, że miarą słuszności są pieniądze. Ci, którzy posiadają więcej pieniędzy, mają rację częściej niż ci, którzy ich nie mają.

Pieniądze nie mają nic wspólnego ze słusznością.

• Klient ma zawsze rację

• Najdroższe piwo świata – [ale nie najlepsze…]

• Osoba, która zarabia miliony nie może się tak całkowicie mylić

• X: Ta taksówka nie ma skrzydeł, nie zdążymy na 10:00
  Y: jak się uda, daję stówę
  X: zapnij pan pasy, startujemy

71. Odwołanie do emocji – Argumentum ad:

• metum – odwołanie do strachu

• invidiam – zazdrości

• odium – nienawiści

• superstitionem – przesądów

• superbiam – pychy

• modum – umiaru

• sentimens superior – sentyment

72. Idem per idem – polega na użyciu w członie definiującym tego właśnie słowa, które ma być zdefiniowane, lub też słowa bezpośrednio od niego pochodnego

• Droga to część pasa drogowego drogi publicznej przeznaczona do ruchu lub postoju pojazdów oraz do ruchu pieszych

• Pragnienie – stan emocjonalno-motywacyjny, w zasadzie świadomy, po­legający na odczuwaniu braku obiektu pragnienia

Przez zaprzeczenie:

• liberał jest to osoba zwalczająca antyliberalizm