11 faktów o ŚREDNIOWIECZU, których się nie spodziewałeś

Średniowiecze wielu osobom kojarzy się z ciemnotą i zacofaniem. Niestety, osoby te nie mają pojęcia, jak bardzo zostały okłamane. W istocie była to prawdopodobnie najwspanialsza epoka w dziejach (średniowiecze właściwe i późne) zarówno ze względu na jedność christianitas, jak i na osiągnięcia myśli, sztuki, architektury i oczywiście nauki. Poniżej przedstawiam tylko kilkanaście najważniejszych faktów z historii średniowiecza, których założe się, że nie znaliście.

A więc po kolei… 

1. W XIII wieku wydarzył się jeden z największych rozkwitów nauki, kultury i technologii

Nie było o tym w szkole, co? Niestety, to typowe dla dzisiejszej “edukacji” historycznej w szkołach. Postęp i technologia to tylko ateistyczna współczesność, bla bla.

Prawda jest jednak taka, że wiek XIII był epoką gigantycznego wręcz skoku w przód, głównie dzięki zakonom katolickim. Cystersi pracowali nad technologiami, nauką i handlem, benedyktyni uprawiali ziemię i kształcili ludność, a każde odkrycie starali się błyskawicznie rozpowszechniać po Europie (na miarę ówczesnych możliwości oczywiście) dzięki tradycji regularnych spotkań i wymiany doświadczeń z posługi. W XIII wieku pojawiły się też wielkie postacie, jak choćby św Tomasz z Akwinu, którego dzieła teologiczne ukształtowały kulturę europejską i cywilizację łacińską na kolejne setki lat.  

2. Jedne z największych udoskonaleń sądownictwa zawdzięczamy Inkwizycji

I nie chodzi bynajmniej o innowacyjne narzędzia tortur. Rasowi antyklerykałowie dostają teraz ataku wścieklizny, jednak trzeba powiedzieć to głośno – Inkwizycja unowocześniła i przede wszystkim złagodziła system sądowniczy i śledczy. Dla przykładu, Święte Oficjum jako pierwsze zabroniło torturowania kobiet w ciąży, dzieci i starców. Sądy świeckie nie przejmowały się takimi sprawami.

Także inkwizytorom kobiety zawdzięczają rozdział pomiędzy celami żeńskimi i męskimi w więzieniach i aresztach, który uniemożliwia gwałty, czy po prostu akty przemocy. Ludzie, których stać było na służbę, mogli zabrać ją ze sobą na czas pobytu w areszcie. Najbardziej interesujące jest jednak to, że zdarzali się ludzie, którzy celowo w pewnych okresach dawali się zamknąć w areszcie Inkwizycji, ponieważ zgodnie z wymogami Kościoła, podejrzany był wtedy zwalniany z podatków.  

3. Stan wiedzy ówczesnych naukowców wykraczał daleko poza nasze współczesne wyobrażenie

Średniowiecze celowo przedstawia się jako okres całkowitego załamania cywilizacyjnego, ponieważ jest to epoka czysto katolicka. Aby więc wygrać z Kościołem nie można pokazywać jej prawdziwego piękna. Według różnych fantastów, naukowcy średniowiecza wierzyli w płaską ziemię na trzech żółwiach, potwory na “końcu świata”, czy różne inne tego typu rzeczy.

W istocie ci, którzy zajmowali się tym tematem, wiedzieli o kulistości Ziemi już mniej więcej od IV wieku, bowiem św Grzegorz z Nyssy już wtedy udowadniał taki właśnie jej kształt. W tej epoce rozwijało się też wiele innych nauk – astronomia, medycyna, teologia, prawo i oczywiście sztuka oraz architektura, które do dziś powalają na kolana.  

4. Względny pokój, a w efekcie także boom demograficzny zapewnił Europie Kościół chrystianizując zdecydowaną większość krajów kontynentu

Przeważająca większość krajów Europy została ochrzczona do 1 połowy wieku XI i właśnie wtedy zaczęliśmy się “rozpędzać”. Przypadek? Zdecydowanie nie, bowiem to właśnie chrystianizacja Europy pozwoliła na uzyskanie względnego pokoju i w efekcie szybszy rozwój społeczny, naukowy, technologiczny itp. Jest to więc dokładne przeciwieństwo głoszonej nieraz teorii o prowadzeniu przez Kościół ciągłych, wyniszczających i hamujących rozwój wojen.  

5. Uniwersytet zawdzięczamy średniowiecznemu Kościołowi

Jestem ciekaw, ilu studentów wie, kto stworzył uniwersytet mimo, że codziennie widzą słowo “katedra” na planie uczelni… W istocie skojarzenie z katedrą katolicką nie jest przypadkowe. Średniowieczny uniwersytet (a więc po prostu pierwszy uniwersytet) powstał właśnie przy katedrze. Było to naturalne rozwinięcie idei szkół przykatedralnych oraz odpowiedź na zwiększone zainteresowanie pobieraniem nauk u mistrzów tego okresu. Wykładowcami byli najpierw przede wszystkim duchowni, tworzyli więc pierwsze programy nauczania, które przerodziły się w spójne studia pozwalające najlepszym na wykładanie na wszystkich uczelniach Europy. Papiestwo zapewniało studentom i wykładowcom specjalne przywileje, jakimi cieszyli się też klerycy.  

6. Z inicjatywy zakonów katolickich powstały pierwsze szpitale

W czasach starożytnych nie funkcjonowało coś takiego, jak szpitale. Leczenie “masowe” obecne było tylko w wojsku, natomiast o leczeniu czy opiece za darmo już w ogóle można było zapomnieć. Ten stan rzeczy zmienili chrześcijanie m.in. za życia św Efrema (zakładał szpitale już w IV w.) czy św Augustyna (V wiek). Duch katolickiej dobroczynności był tak silny, że nawet krzyżowcy, którzy wg powszechnej opinii nie robili nic poza gwałceniem, kradzieżą i mordowaniem, otwierali szpitale, w których opiekowali się nawet tysiącem pacjentów na raz (Zakon Szpitalników). Co ciekawe, tymi pacjentami w ogromnej części byli muzułmanie i żydzi.  

7. Stworzono technologie, z których korzystasz na co dzień

W średniowieczu powstało sporo wynalazków zmieniających sposób pracy i życia ludzi, jednak na co dzień nie używamy wielu z nich – młyna wodnego, pługa czy pieca hutniczego. To, czego natomiast używamy to mechaniczny zegar, okulary i druk, bez których chyba nikt dziś nie wyobraża sobie życia.  

8. Mnisi byli pierwszymi naukowcami w Europie

Jeszcze zanim powstał uniwersytet, mnisi benedyktyńscy już w X wieku musieli regularnie czytać, uczyć się, robić notatki i dyskutować na temat tego, co przeczytali. Nie było to bynajmniej zajęcie dla cząstki, czy chwilowa fanaberia. Mnisi mieli obowiązek czytania i nauki nawet 4 godziny dziennie, co jest dość sporym wynikiem, jeśli weźmiemy pod uwagę ogólny poziom ówczesnego wykształcenia, a także fakt, że benedyktyni pracowali wtedy fizycznie przez większość dnia. Z notatek, które musieli sporządzać wykształcał się z czasem system wymiany i utrwalania wiedzy, który wpłynął na powstanie metod scholastycznych i uniwersytetu.

9. Pierwszym człowiekiem w powietrzu był katolicki mnich

Już na początku XI wieku mnich Eilmer przeleciał szybowcem ponad 180 metrów. Później z kolei jezuita, o. Francesco Lana-Terzi zajął się lataniem na poważnie i uzyskał tytuł ojca lotnictwa. W swojej książce “Prodromo alla Arte Maestra” z 1670 roku jako pierwszy opisał geometrię i fizykę maszyny latającej.  

10. Niewyobrażalne powierzchnie nieużytecznej ziemi zostały przekształcone w pola uprawne i ziemię zdatną do zamieszkania przez benedyktynów

Św. Benedykt, twórca słynnej Reguły zwany jest Ojcem Europy i jest jej patronem. Benedyktyni z kolei zwani byli rolnikami Europy i to nie bez powodu. Dzięki ich ogromnej pracy do zasiedlenia i uprawy zdatne stały się wielkie połacie ziem na całym kontynencie. Zakonnicy ci starali się budować nowe klasztory w odosobnieniu, toteż często musieli sobie sami to odosobnienie przystosować do życia. Zakony były też właścicielami ziemskimi, które za minimalną opłatę dzierżawiły ziemię ludności cywilnej. Boleśnie skutki ich braku poznała dopiero najbiedniejsza ludność Anglii, gdy to za sprawą Henryka VIII ziemie przechodziły z rąk zakonów do możnowładców królewskich. Brak zakonników był tak dramatyczny w skutkach (głód, nędza, wyzysk), że wywoływał bunty ludu domagającego się powrotu zwierzchnictwa Kościoła.  

11. Pogańska (np. Grecka, Rzymska) nauka nie była tak naprawdę trzymana w tajemnicy, czy niszczona przez katolickich duchownych

Wśród ludzi zainteresowanych tym tematem, często pojawiają się teorie o rzekomym tępieniu całego dorobku nauki starożytnych Greków, czy Rzymian. Miałoby się to dziać z powodu różnic pomiędzy wiedzą starożytnych,1 a naukami wiary chrześcijańskiej. W istocie takie podejrzenia są błędne, ponieważ już w II i III wieku Klemens Aleksandryjski i Orygenes nauczali, iż nauka pogańska nie jest zła ani dobra, tylko stanowi narzędzie dotarcia do prawdy, z którego należy korzystać. Rozumieli oni, że mimo iż greccy filozofowie nie zostali oświeceni przez Boga, mieli przecież rozum, który pozwala każdemu skutecznie poszukiwać wiedzy.

To nie wszystkie ciekawostki, które można wybrać z pięknej epoki, jaką było średniowiecze. Mam nadzieję, że dzięki temu tekstowi nieco inaczej patrzysz na tą epokę i rolę Kościoła w tworzeniu tych wszystkich wspaniałych rzeczy. Zachęcam do zapoznania się z bibliografią poniżej, komentowania i udostępniania artykułu znajomym

Kategorie: historia, _blog

Słowa kluczowe: średniowiecze, cystersi, benedyktyni, uniwersytet, św. tomasz

Komentarze: (0)