Życie i działalność św. Pawła

Źródłem do poznania życia i działalności misjonarsko-literackiej św. Pawła są Dzieje Apostolskie i Listy samego Pawła. Ze źródeł tych wynika, że Szaweł - takie bowiem było pierwotne imię przyszłego Apostoła Narodów - urodził się w Tarsie w Cylicji (Dz 9,11; Dz 21,39; Dz 22,3) ok. roku 8 po narodzeniu Chrystusa. Imiona rodziców Szawła nie są znane, wiadomo jednak, że pochodził z rodziny żydowskiej, legitymującej się przynależnością do pokolenia Beniamina (Rz 11,1; Flp 3,5). Ojciec Szawła był również obywatelem rzymskim, nie wiadomo jednak, kiedy i w jaki sposób przodkowie Szawła zdobyli to obywatelstwo (Dz 16,37n; Dz 22,25-29; Dz 23,27). Pierwsze wykształcenie otrzymał młody Szaweł w Jerozolimie u stóp Gamaliela (Dz 22,3; Dz 26,4n; Ga 1,14; Flp 3,5), jednego z najgłośniejszych ówczesnych rabbich. Brak bliższych danych o sposobie, w jaki Szaweł zetknął się z ówczesną kulturą hellenistyczną. Wiadomo natomiast, że przez długi czas był bezwzględnym prześladowcą chrześcijan, o czym sam wspomina (Ga 1,13; Flp 3,6; 1 Tm 1,13). Potwierdzają to także Dzieje Apostolskie, w których Szaweł występuje po raz pierwszy w związku z męczeństwem Szczepana i to nie tylko jako bierny świadek tej śmierci (Dz 7,58; Dz 22,20; Dz 26,10). Podczas jednej z takich prześladowczych akcji ok. r. 36 zdarzył się wypadek, który stał się punktem zwrotnym w dotychczasowym życiu Szawła: zmartwychwstały Chrystus, ukazując się Szawłowi pod Damaszkiem, kazał temu prześladowcy przyjąć chrzest święty po to, by móc uczynić z niego następnie swoje narzędzie wybrane, czyli wielkiego apostoła pogan (Dz 9,3-16; Ga 1,12.15n; Ef 3,2n). Po krótkim pobycie na Pustyni Arabskiej Szaweł rozpoczyna głoszenie Ewangelii w Damaszku (Ga 1,17; Dz 9,20), po czym udaje się wspólnie z Barnabą do Jerozolimy, by nawiązać kontakt z niektórymi spośród Dwunastu, a zwłaszcza z Piotrem (Ga 1,18; Dz 9,26-29). Około roku 39 przybywa do rodzinnego Tarsu (Ga 1,21; Dz 9,30). Następnie pracuje przez jakiś czas z Barnabą w Antiochii (Dz 11,25n), przygotowując się równocześnie do pierwszej wyprawy misyjnej.
Pierwsza podróż misyjna przypada na lata 45-49 i obejmuje, oprócz Cypru, środkową część dzisiejszej Azji Mniejszej, tj. Pamfilię, Pizydię i Likaonię. Towarzyszą Pawłowi Barnaba i Jan Marek. Ten ostatni, z niewiadomych powodów, odłącza się od Pawła w Pamfilii i wraca do Antiochii. To właśnie w ramach tej podróży - dokładnie w Pafos na Cyprze - nawrócił Szaweł, mimo sprzeciwów czarownika Elimasa, prokonsula Pawła Sergiusza i od tego momentu sam występuje w Dziejach Apostolskich już nie jako Szaweł, ale jako Paweł. Jego działalność apostolska spotykała się wszędzie z przychylnością ze strony pogan, a z niechęcią ze strony Żydów.
Po powrocie z pierwszej wyprawy misyjnej, dokładnie w 14 lat od chwili swego nawrócenia, a więc ok. r. 49, udał się Paweł w towarzystwie Barnaby do Jerozolimy na tzw. "Sobór apostolski" (Ga 2,1), w wyniku którego Prawo Mojżeszowe - wyjąwszy kilka szczególnych przypadków (klauzule Jakuba) - miało już nie obowiązywać chrześcijan nawróconych z pogaństwa (Dz rozdz. 15 [->Dz 15,1]; Ga 2,3-6).
Na lata 50-52 przypada druga podróż misyjna, sięgająca daleko poza granice dzisiejszej Azji Mniejszej. Towarzyszy Pawłowi tym razem z początku tylko Sylas, potem Tymoteusz (Dz 16,1-3) i, być może od Troady, Łukasz (Dz 16,10). W ramach chronologicznych tej właśnie podróży - najprawdopodobniej ok. roku 50-51 w Koryncie - powstają obydwa Listy do Tesaloniczan.
Trzecia podróż misyjna trwała najdłużej (53-58) i obejmowała obszar mniej więcej taki jak druga wyprawa. Miejscem dłuższego pobytu w ramach tej podróży był Efez. Tu powstał tzw. przedkanoniczny list do Koryntian, a może również List do Galatów, choć nie wykluczone, że to ostatnie pismo było redagowane już po wyjeździe z Efezu, w którymś z miast Macedonii. Tam też chyba powstał, gdzieś pod koniec roku 57, Drugi List do Koryntian. Prawdopodobnie podczas tego długiego pobytu w Efezie został napisany List do Filipian. List do Rzymian pisał Paweł w Koryncie, na przełomie 57/58 roku, kiedy się znajdował już w drodze powrotnej do Palestyny, wioząc ze sobą dary dla ubogich chrześcijan w Jerozolimie. Właśnie z Listu do Rzymian, między innymi (Rz 15,22n; por. 1 Kor 16,3-6; Dz 19,21; Dz 20,3), dowiadujemy się o planowanej przez Pawła podróży do Hiszpanii, choć nie wiadomo, czy te plany zostały kiedykolwiek zrealizowane.
Po powrocie z trzeciej podróży i zawiezieniu do Jerozolimy darów dla ubogich tego Kościoła (Dz 21,1-26), wiosną ok. r. 58 Paweł zostaje aresztowany (Dz 21,27-36). Po krótkim przesłuchaniu przez arcykapłana Ananiasza i Sanhedryn (Dz 22,1-23,11) zostaje przewieziony do Cezarei i przez namiestnika Feliksa wtrącony do tamtejszego więzienia (Dz 23,23-35), w którym przebywa około 2 lat (58-60). W roku 60, jako obywatel rzymski, domaga się od namiestnika Festusa, by jego sprawa była rozpatrzona przed Cezarem, na co uzyskawszy zgodę (Dz 25,1-12), jesienią po wzburzonym o tej porze Morzu Śródziemnym (Dz 27,9-38), udaje się do Rzymu (Dz 27,1-28,16). Pozostając prawie trzy lata (61-63; Dz 28,30) w więzieniu rzymskim, Paweł korzysta jednak ze względnej swobody, dzięki czemu prowadzi dość ożywioną działalność apostolską (Dz 28,30n) i pisze swoje trzy listy więzienne: do Kolosan, do Efezjan, do Filemona (zdaniem niektórych, również wtedy dopiero powstał List do Filipian). W r. 63 Paweł, po procesie uniewinniającym go, wychodzi z więzienia i udaje się do Hiszpanii (?) a potem do Efezu (1 Tm 1,3), odwiedza Kretę (Tt 1,5), po czym bawi przez jakiś czas w Macedonii, gdzie redaguje Pierwszy List do Tymoteusza i List do Tytusa. Około roku 67 Paweł przebywa znów w więzieniu rzymskim skąd pisze Drugi List do Tymoteusza. Prawdopodobnie jeszcze w tym samym roku zostaje ścięty w Rzymie.